Volgens velen is het het mooiste jazzfestival van het land: de Zomerjazzfietstour (ZJFT). Op de fiets door het Reitdiepdal ten noorden van Stad Groningen. Om daar in kerkjes en boerenschuren te genieten van uitsluitend actuele jazz- en improvisatiemuziek. Is daar nog een markt voor dan? Jazeker, de ZJFT trekt telkens een dikke 1.800 bezoekers en die keren vrijwel elk jaar terug. Op vrijdag 26 en zaterdag 27 augustus is de dertigste aflevering. Hoe het allemaal zo is gekomen, vertelt ‘artistiek leider’ en programmeur Marcel Roelofs. “Ik ben altijd wel van de dooien vieren.”
Het was 1987, toen ene Jo Willems de eerste Zomerjazzfietstour organiseerde. In die tijd had Marcel Roelofs in Groningen een boekingskantoortje. “Ik verkocht jaarlijks bandjes aan de Fietstour. Op een gegeven moment werk je voor twaalf groepen en zijn er elf boos, omdat zij niet zijn geprogrammeerd. Ik heb tot 1993 als boeker gewerkt, vanaf toen ben ik programmeur van de ZJFT geworden.”
VIJF ROUTES
En vanaf dat moment werd de ZJFT nog meer een begrip dan hij in zes jaar al was geworden. Niet alleen aan de kant van de fietsende liefhebbers, maar zeker ook uit de muzikantenhoek. Werd begonnen met één route, die liep van Garnwerd naar Niehove, tegenwoordig kan het publiek kiezen uit vijf omlopen. Dit jaar zijn er 32 concerten “op 27, 28 plekken. Voor elke plek zijn zo’n acht vrijwilligers nodig. Tel daar onze eigen mensen bij, dan weet je hoe groot de organisatie inmiddels is geworden”, zegt Marcel Roelofs.
De ZomerJazzFietsTour viert volgend weekeinde zijn dertigjarig bestaan. Of daar iets speciaals aan is verbonden? Marcel Roelofs haalt diep adem: “Ik heb onder andere mensen van het eerste uur terug gevraagd, zoals Paul Stocker, Han Bennink en Ernst Reijseger. En veel Groningse muzikanten onder wie Alan Laurillard, Frans Vermeerssen, Johan Huizing en Martin Stienstra. Maar zeker ook Greetje Bijma, die een paar jaar niet heeft opgetreden en nu met haar kwintet aantreedt, met daarin haar zoon Doeke Bekius op gitaar. Ook is er de herontdekking van Frans Wieringa, die in 1967 een plaat opnam met Ben Webster. Hij belde zelf, of het niet leuk was dat hij nog eens optrad tijdens de Fietstour… Wie we dit jaar extra gaan eren is de vier jaar geleden overleden tenorsaxofonist Sean Bergin, die hier zo vaak heeft gespeeld. We organiseren twee projecten: een met het trio Michael Moore/Franky Douglas/Ernst Glerum plus het nieuwe septet Marula van Paul Stocker. Ook de Instant Composers Pool komt aandacht geven aan de Zuidafrikaanse muziek van Sean. Ik ben altijd wel van de dooien vieren!”
“Er is nog veel meer The Best of 30 jaar Fietstour. Wat de buitenlandse musici betreft hebben we een strenge selectie moeten maken. Een greep: eerst komt een lang gekoesterde wens van mij uit. John Butcher komt voor het eerst, als lid van het Phil Minton Quartet. Lucien Dubuis komt met Krond-Flast, Jan Klare met Rket, Gebhard Ullman met zangeres Almut Kühne en Tuur Florizoone met Michel Massot. Voorts zijn er Robin Verheyen met de jonge pianist Bram de Looze en uit Wallonië de klezmer-metal fanfare KermesZ a L’Est.”
LOSJES
Marcel Roelofs benadrukt dat de programmering er “elk jaar heel losjes uitrolt. Ik ben het hele jaar op zoek. Ik ga naar festivals, ook in het buitenland, zoals Jazzdor Berlin, New Jazz Moers, D’jazz Nevers en Le Mans. Het hele jaar door zoek ik Fietstourachtige groepen, liefst zonder slagwerk en enigszins in de sfeer van kamermuziek. Voor de slotact is het altijd moeilijk een goed ensemble te vinden, omdat hier vooral ‘locals’ op afkomen, die willen springen en bier drinken.”
Of er ook musici zijn, die zelf vragen of ze mogen komen? “Jaaaaa!” is het enthousiaste antwoord. “Sommigen bedenken speciale programma’s, zoals Tobias Delius. Hij kreeg hier ooit een carte-blanche en sindsdien mag hij elk jaar komen. Het is zo dat mensen mij op de hoogte houden van hun plannen. Daar kies ik dan vaak uit. Ik moet ook rekening houden met de locaties; voor grotere bezettingen zijn er daar maar een paar van. Flexibele duo’s en trio’s moeten vooral in de kerkjes goed klinken. Vaak brengen die premières van hun tournees die hier beginnen. Omdat het concept van de Fietstour zo aanslaat, zitten de locaties altijd aardig vol. Goed voor de musici, die vaak hele doosjes cd’s leeg verkopen. En soms zijn we ook op zoek naar lelijke muziek, omdat een bepaald kerkje maar 35 toehoorders kan hebben”, lacht Marcel Roelofs.
Persoonlijke hoogtepunten noemt de programmeur zonder aarzelen op. “Zangeres Jeanne Lee met pianist Mal Waldron. Ik luister nooit naar teksten, maar Jeanne had hetzelfde als Abbey Lincoln; dat je gewoon móest luisteren. Ook Roof met Tom Cora maakte diepe indruk, evenals MOB van Sean Bergin. Vandaar dat we dit jaar dat Bergin-eerbetoon doen. Enne… Tristan Honsinger met al zijn groepen is ook altijd fantastisch!” Speciale programmawensen voor de toekomst heeft Marcel Roelofs niet. “Het is heel leuk om te zien dat improvisatiemuziek maar dóórgaat. Dat het niet gaat zoals de periode na John Coltrane, toen alles in elkaar donderde. Hoewel dat ook wel meeviel… Heel interessant is dat Han Bennink, Martin van Duynhoven en Paul Lovens dit jaar met jonge opvolgers komen. Zo blijft dat eigenwijze, Europese niveau op peil. Ik ben heel blij dat een van mijn wensen nu gestalte krijgt door de komst van John Butcher. Peter Kowald had ik ook op het oog, maar die ging dan plotseling een jaar of zo niet meer reizen.”
VRIJWILLIGERS
De organisatie achter de ZJFT kent inmiddels een grote omvang. “We hebben een werkgroep, die we bestuur noemen. Het mooie hiervan is, dat de taken verdeeld zijn over die zeven, acht mensen. Iedereen is vrijwilliger – daardoor is er nauwelijks sprake van ‘overhead’ – behalve de zakelijk leider en de programmeur. Dat duo moet de fondsen bij elkaar fietsen. Dat is vaak moeilijk, omdat het niet altijd over kunstmuziek gaat. Ook het recreatieve en het landschap zijn belangrijke elementen van de Fietstour. De kaartverkoop ligt altijd rond de 1.500. Dat is bijzonder en tref je nergens anders ter wereld. De helft van het budget is recette en dat is veel voor een festival dat geen concessies doet. Wij zullen bijvoorbeeld nooit ene Gregory Porter boeken. Wel spannende improvisatiemuziek met allerlei zijwegen. Hoe de musici worden betaald? De oude Bim-norm (honorarium van driehonderd euro per musicus, rvdh) is bij ons heilig. Buitenlanders vangen meer, omdat die met één concert drie dagen bezig zijn.”
Marcel Roelofs had het al over de lage overheadkosten. Geen wonder als je bijvoorbeeld plotseling een verlengsnoer nodig hebt en dat dan komt “van het strijkijzer van de vrouw van de koster”. Een ander fraai voorbeeld van kosten drukken is het centrale punt tijdens de ZFJT. “Dat is een gewoon huis met een grote tuin van mensen in Garnwerd. We hebben geen tent zoals vrijwel elk ander festival. Dit huis is helemaal fantastisch omdat we elkaar daar relaxed tegen komen. Het is onze backstageplek. Of ik de Fietstour ook afleg per fiets? Vroeger wel, maar toen de organisatie meer ging professionaliseren is het de auto geworden. Mijn vriendin rijdt dan overigens, anders lig ik zo in de sloot met de hele dag door telefoontjes. En ja, ook zij houdt van actuele jazzmuziek. Vroeger heb ik haar gedresseerd met cassettebandjes.”
Hoeveel deelnemers tot de ZJFT worden toegelaten, valt moeilijk te zeggen. “Vijftienhonderd kaarten in de verkoop betekent wel achttienhonderd deelnemers. Er zijn namelijk ook altijd nog zo’n pakweg honderddertig musici die wel eens iets anders willen zien en op pad gaan. Of de Fietstour uit zijn jas is gegroeid? Ja, dat kan. We verkopen dagkaarten en dan is eenieder vrij om zijn of haar route te kiezen. We proberen altijd de routes uit elkaar te trekken, maar onderling kun je doorsteken. En als iedereen het in zijn kop heeft om naar een bepaald concert te trekken, tja… De locaties worden echt niet groter.”
BOERENSCHUREN
Die locaties bestaan zoals opgemerkt, uit kerkjes en boerenschuren. Soms zijn ook een museum, fabriek, of tent podium voor concerten. Een aantal boerenschuren is al dertig jaar de plek voor concerten. “De mensen van de locaties moeten het ook leuk vinden”, zegt Marcel Roelofs “en dan houden ze het een leven lang vol. We kwamen eens bij de familie Huizinga aan met het voorstel een concert daar op een bepaalde tijd te laten beginnen. ‘Dat kan niet’, was de reactie, ‘dan moeten we melken’. Het is daarom dat we geen Halls of Fame nastreven, maar een Pool of Fame!”
“Natuurlijk moeten de plekken waar wordt gespeeld, ook aan bepaalde akoestische voorwaarden voldoen. De akoestiek is de baas, improvisatiemuziek is open en moet bijvoorbeeld vrij van galm zijn. Jazeker zijn er kerkjes die geen muziek willen. En dat terwijl ze soms mooi in de route liggen. Maar dan staat er altijd wel een schuur in de buurt. We blijven wel altijd actief op zoek naar plekken. Na dertig jaar zie je dat mensen inmiddels zestig jaar zijn geworden. Dan kan het te veel worden. Vaak zijn er ook aanmeldingen voor locaties. Het kan dat ze niet in aanmerking komen omdat ze te ver uit de route liggen, of dat het te grote galmbakken zijn. De boeren en de kerkbesturen worden niet betaald, hooguit krijgen ze een onkostenvergoeding. Er zijn wel twee kerken die we huren, omdat ze van gemeentebesturen zijn. Veel kerkgebouwen in de provincie hebben een culturele bestemming. Die zijn dan van de Stichting Oude Groninger Kerken.”
Marcel Roelofs heeft nooit overwogen om elders in Nederland een soortgelijk evenement als de ZJFT op te zetten. “Wij zijn een echte eendagsorganisatie. Om dan ook nog eens een keer elders te organiseren, nee hoor. Elders in Europa zijn wel wel vergelijkbare evenementen, althans inhoudelijk. En soms zie je dat zo’n festival ook iets met fietsen doet. Je hebt Jazz sous les pommiers in Bretagne en Music Unlimited in het Oostenrijkse Wels. Ik voel me met die festivals wel verwant, hoewel zij strenger in de improhoek organiseren. Waarbij overigens is aangetekend dat de mannen van Doek (een collectief van improviserende musici in Amsterdam, rvdh) ook altijd bij ons aanwezig zijn.”
JAZZMARATHON
Marcel Roelofs is afkomstig uit Noord-Holland, maar woont al in Groningen sinds 1976. “Ik ben daar blijven hangen door de toenmalige Jazzmarathon.” Aan het organiseren van de ZomerJazzFietsTour heeft hij vrijwel een dagtaak. Hij werkte ook 34 jaar als programmeur van het Grand Theatre in Groningen. “Vorig jaar maart ging het failliet. Ik ben daar ooit begonnen als medewerker en ging daarbij concerten ‘doen’. Uiteindelijk werd het een baantje. Nu ben ik ook nog programmeur voor het festival Soundsofmusic dat elk jaar in oktober plaatsvindt. Ik vind het hele mooie aan dit alles, dan ik kan uitdragen wat ik mooi vind en dat te delen met andere mensen. Bovendien is het heel luxe om vreemde muziek te programmeren, die ook nog in de smaak valt. Waar je op andere festivals doof wordt getoeterd, ga je hier fris op de fiets naar het volgende concert.”
De ZomerJazzFietsTour begint op vrijdag 26 augustus met de Proloog in het Platformtheater (aanvang 20.30 uur). Om 22.00 uur volgt een tweede concert op het Noorderzonfestival., beide in Groningen. De ZomerJazzFietsTour start op zaterdag 27 augustus om 12.30 uur op verschillende plekken in het Reitdiepdal. Meer informatie op
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN
Dit jaar voor de 20e keer naar de ZJFT geweest. Heel veel bijzondere concerten gezien en gehoord. De programmering is echt geweldig. Helaas kun je op zaterdag max. 6 concerten bezoeken. Daarom is de proloog op vrijdagavond een goede start. Dan kan je die 2 of 3 optredens op zaterdag overslaan.
Hoogtepunt voor mij dit jaar 2016 was The Thing. Powerjazz.