Het jaarlijkse winkelrondje van Paul van Kemenade

Ergens in Massachusetts rinkelt in een huis de telefoon.
“Hello”.
“Monette?”
“Yeah”.
“Good evening Monette, Paul van Kemenade speaking. De laatste keer dat wij elkaar spraken was in Tilburg en ik kreeg toen de indruk dat Archie zijn verblijf daar als prettig heeft ervaren. Ik wou er met dit telefoontje op terugkomen en informeren of Archie interesse heeft voor nieuwe concerten in Nederland.”
Het gesprek verloopt via Skype. Op de achtergrond scharrelt een hond. Archie Shepp, strak in het pak, schuifelt het bereik van de camera binnen. Hij mompelt wat.
“Hello mr. Shepp, how are you?” Shepp glimlacht, mompelt weer wat en laat het gesprek verder over aan echtgenote Monette.

Zo ongeveer is een nieuw contact tot stand gekomen tussen Paul van Kemenade en Archie Shepp. Alle twee jazzmusici. De eerste is echter ook initiatiefnemer en al 23 jaar programmeur en organisator van het festival Stranger Than Paranoia. Vanuit die hoedanigheid was een Skypegesprekje met Huize Shepp noodzakelijk. Met beoogd resultaat. Want Archie Shepp komt naar het jaarlijkse festival tussen kerst en nieuwjaar om drie concerten te verzorgen: twee in Tilburg – de thuishaven van Paranoia – en één in Amsterdam.

PREDIKER

Waarom Shepp? “Hij is een van de laatste predikers van de tenorsaxofoon, een van de laatste nog overeind staande iconen. Shepp is mede-toonzetter van jazz en geïmproviseerde muziek, wereldwijd. Ik vind het prachtig zoals het tijdshrift All About Jazz het formuleerde: ‘If Trane is the father, Pharoah the sun and Ayler the Holy Ghost, than Shepp is the uncle that no one mentions’”, lacht Paul van Kemenade.

Het is opmerkelijk dat organisator Van Kemenade Archie Shepp aan zich heeft kunnen verbinden. Want de tenorgigant speelt niet meer in clubs. “Archie heeft al twee keer eerder op Paranoia gestaan. De tweede keer zei Monette: ‘Archie heeft hier zo genoten’. Ze gaf min of meer aan dat hij best nog eens wilde komen. Daarop ben ik aan het skypen gegaan met Massachusetts en Parijs, waar de Shepps ook wonen. Nu is het rond. Op tweede kerstdag ga ik hem zelf halen in Antwerpen, waar hij dan met de TGV aankomt.”

Shepp komt exclusief voor de drie concerten naar Stranger Than Paranoia. “Hij komt met zijn vaste drummer Steve McCraven, de jonge Franse pianist Carl Henri Morisset en contrabassist/basgitarist Reggie Washington. Of hij in Tilburg tijdens zijn twee concerten dezelfde stukken speelt? Weet ik niet en interesseert me ook niet. Ik maak daar geen afspraken over. Ik wil nooit ingrijpen in artistieke keuzes. Voor mij mag-ie twee keer hetzelfde liedje spelen. Who the fuck ben ik om te zeggen dat hij dat niet mag? Bovendien als hij het wel doet, klinkt het bij zo’n vrije geest nooit hetzelfde.”

Programmeren voor Stranger Than Paranoia doet Paul van Kemenade al 23 jaar. Hoe dat in zijn werk gaat? “Meestal verzamel je ideeën uit cd’s die je krijgt toegestuurd en de aanbiedingen die impresariaten doen. Dan ga ik op zoek of komt het voorbij. In Rusland speelde ik pasgeleden. Twaalf dubbelconcerten, met elke avond tussen de duizend en vijftienhonderd toehoorders. Met China zocht ik zelf contact om er te spelen. Toen ben ik daar ook gevraagd. Ik heb er een paar te gekke bands gehoord. Ik ben nu bezig om tijdens Paranoia 2017, als het festival 25 jaar bestaat en ik veertig jaar beroepsmusicus ben, een Russische, Chinese en Afrikaanse avond te organiseren. Zo wil ik die internationale contacten hier naar toe halen en nieuwe uitwisselingen tot stand brengen.”

IMPROVISATIE

Tijdens Stranger Than Paranoia treden elke festivalavond drie groepen op. Improvisatie is het bindende element, voortkomend uit zoveel mogelijk muzikale disciplines en liefst eenmalige ontmoetingen. “Dit jaar is er voor de eerste keer samenwerking met podium Brebl in Nijmegen. Dan ligt het voor de hand dat daar Nijmeegse groepen optreden. Prima. Voor de Toonzaal in Den Bosch levert programmeur Jeroen Doomernik één groep, ik zorg voor de andere twee. Elke keer weer is de programmering anders. Ik weet nu al iets voor volgend jaar. Ik ben musicus en boek  daardoor misschien soms net iets anders dan vaste programmeurs. Al spelende kom ik groepen en individuele musici tegen. Die sla ik op en wil ik hier naar toe halen.”

Hoezeer improvisatie een hoofdrol speelt, blijkt uit de eerste festivaldag – traditioneel kerstavond – als altsaxofonist Van Kemenade optreedt met twee gitaristen. “Ik speel een duo met flamencogitarist Maurice Leenaars en een duo met improviserend gitarist Jacq Palinckx. We sluiten af als trio. Weet ik veel wat het wordt. Het is Paranoia, hè! Ik moet nog een stukje schrijven, Jacq ook. We gaan een uurtje repeteren en dan kan-ie wel.”

Ook Stranger Than Paranoia heeft zwaar te lijden van een zich terug trekkende overheid. Het festival heeft de afgelopen drie jaar geen subsidie ontvangen. “Vorig jaar kregen we iets uit de citymarketingpot van de gemeente Tilburg. Dit jaar is het gemeentebestuur weer echt bijgesprongen, omdat het belang hecht aan het feit dat het festival overeind blijft. Volgend jaar is weer onzeker. Nu kent het festival zeven avonden (vier in Tilburg en in Nijmegen, Den Bosch en Amsterdam telkens een, rvdh). Je kunt ook teruggaan naar één avond. Ja, ik wil ook wel Pharoah Sanders en Ravi Coltrane boeken. Maar dat heeft alles met geld te maken. Ik ben blij dat ik nu één grote naam kan binnenhalen. Kijk eens naar jonge bands, hoe die kunnen verrassen. Waarom zou ik dan naar het buitenland moeten voor de grote namen? Er is geld voor één topper, de rest sprokkel ik bij elkaar.”

Vier jaar geleden trad Stranger Than Paranoia voor het eerst buiten de stadsgrenzen van Tilburg. “De reden daarvoor is dat ik samenwerkingsverbanden wil opzetten en improvisatiemuziek wil promoten. Ik heb groot respect voor musici, maar meer nog voor mensen die muziek promoten die in gevaar is. Daar hecht ik veel belang aan. Kijk onder andere naar de programmeurs Jeroen Doomernik in Den Bosch, Patrice Zeegers en Bo van de Graaf in Nijmegen. Zulke mensen hebben we nodig, omdat de overheid zeker niet promoot. Alles is afgebroken.”

JONGE GARDE

“Toen we in Rusland en China speelden, heb ik daar de hele jonge garde voorbij zien komen. Daar wordt muziek wél gepromoot. Hier is men de andere kant uit gaan kijken. Ik vind het van belang dat nieuwe initiatieven zich kunnen ontplooien. Dat positieve heb je nodig om muziek terug op de rails te zetten. Maar ik ben geen klagende musicus, zo bedoel ik het allemaal niet. Ik zie zeker ook positieve zaken.”

Over nieuwe initiatieven gesproken, daar heeft Paul van Kemenade zeker geen gebrek aan. Hij is altijd een denker geweest, een soort uitvinder die op papier hopeloos lijkende combinaties tot realiteit heeft gemaakt. Hij speelde in dat verband onder meer met een harmonie-orkest, dansers, dichters, schilders, Renaissancemusici, beoefenaars van flamenco, strijkkwartetten en symfonieorkesten. In het nieuwe jaar gaat zijn ensemble Three Horns and a Bass een samenwerkingsverband aan met het Renaissancegezelschap Cappella Pratensis, flamencogitarist El Periquin, de Afrikaanse percussionist Serigne Gueye en dansgezelschap De Stilte uit Breda.

“Choreograaf Jack Timmermans heeft een choreografie gemaakt op mijn eerdere project Fantasy Colors. In de Cultuurnacht Breda op 22 januari voeren we dit project zes of zeven keer op in de Grote Kerk in die plaats. Daarna kijk ik uit naar de maanden maart en april. Dan gaat het Podium Trio (Paul van Kemenade, gitarist Jan Kuiper en trombonist Wolter Wierbos, rvdh) weer optreden. We bestaan dan met kleine tussenpozen dertig jaar. Enne… we treden weer aan met basgitarist Jamaaladeen Tacuma en slagwerker Cornell Rochester. We zijn altijd contact blijven houden met deze twee Amerikanen. Inmiddels hebben we twee composities opgenomen voor een cd: een ouder stuk van Jan en een nieuw van mij.”

Even recapituleren: Paul van Kemenade speelt tijdens Stranger Than Paranoia met Maurice Leenaars en Jacq Palinckx, hij gaat weer optreden met El Periquin en Serigne Gueye, met Cappella Pratensis, met Jamaaladeen Tacuma en Cornell Rochester, met Ray Anderson en Han Bennink. Allemaal mensen en groepen met wie hij al  eerder het podium deelde. Dat is wel érg vaak terug grijpen naar het verleden. Daar is de bandleider, componist, saxofonist en organisator het zeker niet mee eens. “Waarom zouden bands als de Instant Composers Pool en het Willem Breuker Kollektief zich wel vernieuwen en het Paul van Kemenade Quintet niet? Het woord vernieuwing wordt te pas en te onpas gebruikt. Nieuw zit in jezelf. Wat voor nut heeft het anders om een band bij elkaar te houden? Ik vernieuw mijzelf door mijn spel en mijn composities, ongeacht met wie ik speel. Jíj moet als musicus jezelf vernieuwen.”

KEIHARD BOVENOP

“Ikzelf begin nu pas, na bijna veertig jaar, in mijn spel te komen. Vroeger zat ik er alleen maar keihard bovenop. Nu speel ik veel relaxter, doordachter, meer van binnenuit met gepaste emotie. Daar moet je dan misschien 58 jaar voor worden. Of mijn ernstige ziekte van een paar jaar geleden daar ook een rol bij speelt? Weet ik niet, misschien onbewust, ik ben wel aan een tweede leven begonnen. Ik zie wel eens oude opnames terug. Dan word ik soms moe van mezelf zoals ik bovenop de muziek zit. Vernieuwing beleef ik nú. Ik ga met Russen en Chinezen aan de slag. Ook met Renaissancemuziek, die door de ene helft wordt afgekraakt en door de andere wordt geprezen. Dat zijn risico’s die ik wil nemen. Ik ga behalve met nieuwe projecten inderdaad ook dingen uit het verleden doen, maar wel in de context van deze tijd. Of je steeds alleen maar met nieuwe mensen moet komen? Ik vind het zó kortzichtig!”

Vernieuwing zoekt Paul van Kemenade ook in de vele buitenlandse concertreizen die hij onderneemt. “Ik speel graag in het buitenland, omdat daar altijd sprake is van betrokken publiek. Hier is het een akelig klein wereldje geworden: een kleine vijver waar honderdduizend musici uit moeten vissen. Daarbij komt dat de overheid zoveel mogelijk verzint om zoveel mogelijk mensen buiten de pot te houden. Wat moet je nu voor een marketingplan  bedenken als je in een club voor honderd, tweehonderd mensen speelt? Waar heb je het dan over? Er worden allerlei regels verzonnen om er in de ogen van de overheid het beste uit te vissen. Dat betekent dat er voortdurend goede musici worden afgewezen wegens gebrek aan geld. Als je in oktober naar de overheid belt om gebruik te kunnen maken van een reisregeling voor het buitenland en de pot is leeg, dan kun je je afvragen waarom zoveel musici naar het buitenland willen. De overheid zou zich opnieuw moeten uitvinden en vernieuwen.”

SUBSIDIEPOTTEN

Paul van Kemenade voert al jaren strijd om toegang te krijgen tot subsidiepotten die lijken te zijn voorbehouden aan musici en groepen uit het westen van het land. Verbitterd is hij er niet door geworden, steeds strijdbaarder wel. “Wie krijgt het nog voor elkaar 28 concerten met Afrikaanse musici te organiseren en dan te worden afgewezen? Subsidiegevers lopen achter de feiten aan, heel Nederland trouwens. De inzet lijkt om alles af te breken. Er is helemaal geen muziekonderwijs meer en bijna geen podia om te spelen. Dan wordt gezegd: ga maar naar het bedrijfsleven. Dit beleid van de overheid zou naar eigen zeggen vernieuwend zijn. Schei toch uit! In Duitsland wordt gesproken over kunstinvesteringen in plaats van over subsidies. Hier betekent vernieuwing: marktgericht en bedrijfsmatig. Daar wil ik niet alléén maar mee te maken hebben. Voor een deel moet ik trouwens wel”, lacht hij.

RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN

Voor het volledige programma van Stranger Than Paranoia zie:
www.paulvankemenade.com