Spinifex bestaat tien jaar. Reden voor de groep om de feestklok te luiden. Met als cadeau voor zichzelf een negen concerten tellende tournee en een box met vijf cd’s. Plus uitbreiding van het kwintet met zeven musici, dat spinifeX maXimus is gedoopt. Deze formatie bijt woensdag 28 oktober in Groningen het spits af. De groep is er klaar voor, zegt leider Tobias Klein. Hij vertelt met plezier over de roerige geschiedenis van Spinifex, die in tien jaar zeven verschillende bezettingen opleverde.
Spinifex maakt muziek die niet zomaar is ontstaan en ook niet zomaar valt te consumeren. Dit is niet zo heel erg bijzonder, want zulk soort groepen zijn er meer. Spinifex gaat echter verder. Het kwintet is een van de zeldzame loten aan de boom van Nederlandse improvisatiemuziek die vrijwel ongrijpbaar is. Je moet er dus een beetje je best voor doen om onder de huid te kruipen van een gezelschap musici, dat een zeldzame mengvorm hanteert van allerlei muzieksoorten. Die zich niet tot de West-Europese stijlen beperkt, maar ook invloeden uit Turkse en Indiase muziekculturen toelaat.
Spinifex ontstond tien jaar geleden als geesteskind van altsaxofonist Tobias Klein, trompettist Gijs Levelt en fluitist Ned McGowan. Twee jaar geleden werd de huidige bezetting gevormd. “We begroetten toen drie nieuwe leden”, legt leider Tobias Klein uit. “Dat waren gitarist Jasper Stadhouders, basgitarist Gonçalo Almeida en drummer Phillipp Moser. Met hen namen we onder andere onze laatste cd Hipsters Gone Ballistic op. Kort nadien gingen Gijs Levelt en ik kijken wat we in de toekomst graag wilden doen. Een van de ideeën was een grote groep met veel blazers. Ik zei: laten we een ‘wishlist’ maken. Daarop zijn we mensen gaan vragen, iedereen kon en toen zijn we begonnen. Dat is MaXimus geworden.”
UITBREIDING
De uitbreiding van Spinifex bestaat uit trompettist Bart Maris (België), de trombonisten Matthias Muche (Duitsland) en Jeb Bishop (VS), tubaïst Pascal Rousseau (Frankrijk), tenorsaxofonist Edoardo Marraffa (Italië), baritonsaxofonist Josh Sinton (VS) en de Nederlandse slagwerker Onno Govaert. “Het zijn allemaal mensen die met een van ons een directe connectie hadden”, zegt Tobias Klein. “Daardoor konden we er op vertrouwen dat het veel zou opleveren. Nu is het een droom die uitkomt.”
spinifeX maXimus had eind augustus één try-out tijdens een verblijf in de Fattoria Musica Studio in Osnabrück. De groep was daar voor de opname van een nieuw album, dat deel uitmaakt van een box met vijf cd’s die verschijnt naar aanleiding van het tienjarig bestaan. Het gaat om twee nieuwe cd’s, Spinifex Veiled en Spinifex Maximus. Daarbij is een live-cd gevoegd met opnames die nog niet eerder op plaat zijn uitgebracht plus twee cd’s die eerder uitkwamen: Spinifex Orchestra en Hipsters Gone Ballistic.
Of Spinifex door de afwijkende structuur een muzikale boodschap heeft? Tobias Klein: “Dat is misschien een te sterke typering. Je kunt wel spreken van inspiratiebronnen. We spelen jazz uit heel verschillende hoeken en ook niet-westerse muziek. Met name Karnatische, waarbij Turkse en Indiase invloeden zijn toegelaten. Dat laatste is niet vreemd voor wie ons verleden kent. Gijs en ik zaten ooit in de groep Bedan. Daarmee zijn we twee keer langer dan een maand in India geweest. Ned McGowan had bovendien sterke binding met hedendaagse klassieke muziek. We hechten veel waarde aan het feit dat onderdelen van onze muziek op verschillende manieren zijn te interpreteren. Dat zie ik als een rode draad in ons concept. Muziek mag niet eenduidig zijn bedoeld. Het leuke is dat publiek op verschillende manieren naar de muziek van Spinifex kan luisteren.”
Tien jaar geleden liep Tobias Klein rond met ideeën voor een eigen groep. Samen met Gijs Levelt en Ned McGowan sloeg hij aan het brainstormen. Hij kende beiden uit de groep Bedan. Bovendien hadden zij deelgenomen aan projecten met Man Bites Dog en de Amsterdam Klezmer Band. Uiteindelijk kwamen de drie initatiefnemers tot de slotsom dat zij een wat grotere groep wilden formeren. Dat werd het Spinifex Orchestra, met in de bezetting onder andere Jasper Blom, Joost Buis en Theo van Tol. De groep telde in totaal negen musici.
VANZELF
“We dachten in termen van muziek die we al kenden en de bezetting die we daaraan konden hangen. Composities kwamen verder vanzelf: iedereen bracht ze in en dan keken we wel waar we uitkwamen. Het Spinifex van nú is in de tien jaar die achter ons liggen, esthetisch gevormd. Het grote verschil met toen is dat we in het begin wat wilden experimenteren, nu gaan we veel meer de diepte in. Dat betekent niet dat we geen nieuwe wegen inslaan. Spinifex is altijd bezig met projecten met gastmusici en andere bands.”
Spinifex kende in het begin drie leiders. Ned McGowan viel vrij snel af, maar hij bleef nog wel enige jaren aan de groep verbonden. De laatste twee, drie jaar heeft ook Gijs Levelt stapjes terug gezet. Hij kreeg het steeds drukker met andere zaken. Hij maakt geen deel uit van de spinifeX MaXimus-tournee en speelt ook niet mee op de nieuwe plaat. Zijn plaats wordt – vermoedelijk – ingenomen door Piotr Damasiewicz. En dus blijft er maar één leider over: Tobias Klein. “In de huidige bezetting neemt iedereen zijn artistieke verantwoordelijkheid. Ik ga niet in mijn eentje de artistieke koers bepalen. Ik ben wel de leider die soms knopen moet doorhakken en ik zal het meest moeten nadenken over de planning, volgende projecten en het regelwerk.”
Spinifex kende zeven bezettingen. Was daar een reden voor? “Toen we begonnen dachten we bewust na over de vorm”, verklaart Tobias Klein. “Een voorbeeld voor ons was hoe hedendaagse-muziekensembles werken. Ze werken met een ‘pool’ van musici, die voor elk project worden uitgekozen. Daardoor krijg je niet vanzelf een band met een vaste bezetting. Tot 2009 hebben we met het Spinifex Orchestra veel verschillende dingen gedaan. Toen stapten we over op vooral projecten en vanaf 2012 gingen we weer verder met het Spinifex Orchestra. Zo hadden we vorig jaar Spinifex Bollycore, waar we overigens graag weer mee zouden willen spelen. Eigenlijk is alles wat we tot nu toe deden, goed voor een vervolg.”
Waaruit voortvloeit dat door het werken met zoveel verschillende mensen, Spinifex telkens nieuwe geluiden voortbrengt. ‘Ja, dat is zeker zo. Toen we in 2011 begonnen met Spinifex in de bezetting zoals we die nu nog kennen, dus met Jasper, Gonçalo en Phillipp is er beslist een ander geluid binnen getreden. Ook het feit dat we weer werkten met een relatief kleine bezetting heeft invloed gehad. Daardoor werd de muziek vrijer en kwam er meer ruimte voor onverwachte dingen en ook voor meer invloeden uit de rockmuziek. We gingen het grote contrast opzoeken tussen vastgelegde structuren en improvisatie en gingen de spanning die daar tussen zit, uitbuiten. Nu met maXimus hebben we weer muziek die we hebben toegespitst op grote bezetting.”
TURKIJE EN INDIA
Dat steeds weer wisselen van structuren en opvattingen, is dat ook een van de redenen waarom Turkse en Indiase invloeden in de muziek van Spinifex zijn doorgedrongen? “Gijs en ik zijn daar voor het grootste deel verantwoordelijk voor. Zoals ik al eerder zei hielden we ons vóór Spinifex al enige jaren met Indiase muziek bezig. Soms ook met de theoretische kant daarachter.” Hieruit kwam The Karnatic Lab voort, in 1999 door Gijs Levelt en Ned McGowan geïnitieerd. Het Lab was aanvankelijk een concertreeks om Karnatische muziek te integreren in moderne jazz en eigentijdse gecomponeerde muziek. Kort daarna werd het werkterrein uitgebreid met onder meer experimenten op het gebied van geïmproveerde muziek en niet-westerse stijlen en werd samenwerking gezocht met andere musici. Rond 2010 hadden er al ruim driehonderdvijftig musici samengewerkt met The Karnatic Lab, waardoor het een belangrijk onderdeel is gaan uitmaken van de experimentele muziekscene in Amsterdam. Sinds 2005 runt The Karnatic Lab een eigen cd-label.
De Turkse invloeden op de muziek van Spinifex mogen vooral worden toegerekend aan Gijs Levelt. “Hij heeft altijd veel met die muziek gehad en werkte vaak samen met Turkse musici. Ik ook trouwens en dat klinkt door in de muziek. Spinifex had bijvoorbeeld een project met Gevende, een Turkse groep uit Istanbul. De invloeden van dit alles schuilen vaak onder de oppervlakte. Soms zozeer dat je ze helemaal niet terug hoort of zegt: ik hoor heel iets anders. Het is daarbij nooit onze bedoeling geweest Turkse of Indiase muziek na te spelen.”
Een 5-cd-box en een tournee met maar liefst twaalf man op het podium. Dat moet toch veel geld kosten? “De cd is er voor een groot deel door crowdfunding gekomen. Ook was er steun van diverse fondsen. Tot een jaar of vier geleden bracht ik weinig cd’s uit. Ook omdat ik dacht: mensen hebben al zoveel cd’s thuis liggen. En bovendien worden ze steeds minder verkocht. Maar een cd kan ook een andere functie hebben. Er zijn nogal wat mensen die het leuk vinden om na een concert van ons een cd te kopen om die ook gewoon in de kast te hebben. Hen wil ik niet teleurstellen.”
Om met een grote bezetting te gaan reizen is eveneens kostbaar. En toch doet Spinifex dat. “Een grote bezetting is een beetje een gok. Het is heel spijtig dat er steeds minder mee wordt gedaan. Toen ik in 1990 vanuit Duitsland naar Nederland kwam om aan het conservatorium van Amsterdam altsaxofoon en basklarinet te gaan studeren, was een van de waanzinnige dingen waar ik hier tegenaan liep, de mogelijkheid om met grote bezettingen te spelen. Dat is niet verdwenen, maar wel minder geworden. Heel jammer.”
“De composities van Spinifex komen van de hand van Gonçalo Almeida, Jasper Stadhouders, Gijs Levelt, Ned McGowan en mij. Het merendeel is nieuw en wordt aangevuld met bestaande stukken. De muziek is altijd een mengeling van uitgeschreven en geïmproviseerde gedeelten. Dat scheelt van stuk tot stuk. Sommige zijn behoorlijk vast, andere heel open, waaruit ter plekke het een en ander ontstaat.” Alleen ter plekke? “Ja en nee. Met een bezetting zoals nu met maXimus ligt elk stuk behoorlijk vast. Als we volgend jaar weer zouden spelen, breekt de muziek op zeker moment open en gebeuren er heel andere dingen. Misschien is dat trouwens bij het vierde of vijfde concert van onze nieuwe tour ook al. Als het niet tot volledige schipbreuk leidt, is dit zelfs heel gewenst. Of dit wel eens voorkomt? Zelden, maar als je veel risico’s neemt, gaat iets wel eens de mist in”, lacht Tobias Klein.
BELANGRIJK DEEL
Spinifex maakt een belangrijk deel uit van het leven van Tobias Klein. ‘De muziek’ brengt echter meer. De altsaxofonist/klarinettist heeft ook een trio met Gonçalo Almeida – die voor de gelegenheid hier contrabas speelt – en slagwerker Martin van Duynhoven. En dan is er nog het vaste duo Tobias Klein-Oguz Büyükberber (klarinetten), dat al tien jaar bestaat. Over enkele maanden komt er een cd van uit. Ook maakt Tobias Klein deel uit van Fidan, het kwintet van zangeres Esra Dalfidan met onder andere pianist Franz von Chossy en cellist Jörg Brinkmann. En dan is er nóg een kant van Tobias Klein, de componist. Hij schrijft voornamelijk muziek voor eigen groepen en soms in opdracht voor andere ensembles.
En ook dit alles zou voldoende redenen opleveren voor het organiseren van een daverend feest.
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN