De Arabische ud – soms gespeld als oed of oud – is de directe voorloper van de Europese luit en daarmee de over-overgrootvader van de gitaar. De ud bestaat uit een hals zonder fretten, een peervormige kast en snaren die over de hele lengte van het instrument worden gespannen.
Hoewel in zijn oervorm al minstens vijfduizend jaar oud drong hij pas in de zevende eeuw door in de Arabische wereld, met als bijzonderheid dat aan het geluid geneeskrachtige werking werd toegeschreven. Een eeuw later werd hij ook veel in Turkije, Iran en Armenië gebruikt en kwam de ud met de Moorse veroveringen op het Iberisch schiereiland terecht. Binnen de kortste keren werd de ud in Europa gemodificeerd tot een luit en voorzien van fretten. De luit werd daarna een wijdverbreid Europees instrument.
De oorspronkelijke ud had vier snaren. In de achtste eeuw werd door Ziryab, de beroemdste udspeler ooit, een vijfde snaar toegevoegd. De snaren werden later verdubbeld om een groter geluid te krijgen en uiteindelijk werd een zesde snaar voor het laag toegevoegd. De moderne ud heeft daardoor elf snaren. Overigens wordt de ud nog wel eens verward met de saz, maar die heeft een veel langere hals en mist de scherpe knik in de hals van de ud.
De ud is waarschijnlijk het meest bespeelde niet-Westerse instrument, is buitengewoon populair in de Turkse en Marokkaanse gemeenschap en regelmatig te horen in jazzgroepen. Om dit instrument te eren organiseerde Het Amsterdams Andalusisch Orkest zelfs het Ud Festival dat door het hele land van Amsterdam tot Den Bosch trok. Met succes want de ud is ‘hot en happening’ schreef De Groene Amsterdammer over dit festival.
De laatste jaren hebben we op de jazzpodia veel grote udspelers gehoord onder wie de Tunesiër Dhafer Youssef, die Arabische componenten verbindt met hedendaagse westerse jazz, de Hongaars-Irakese Omar Bashir die een vaste waarde is op het befaamde EMI-label, de in Nederland wonende Turkse Mehmet Polat (foto) en de Marokkaanse Mohammed Ahaddaf die zich in het bijzonder richt op de Arabo-Andalusische muziek.
