De zingende zaag is een zaag die niet zingt, maar waar wel muziek uitkomt. De Engelse naam ‘musical saw’ is dan ook toepasselijker. Een speler van een zingende zaag heet een zagist en bespeelt de zaag door het houten handvat tussen de knieën te klemmen en het zaagblad met de hand in een S-bocht te houden.
Het geluid wordt verkregen door met een strijkstok de zaag in trilling te brengen. Voor iedere toon moet de welving veranderen en op een andere plaats worden gestreken. Hoe meer het blad gebogen is, hoe hoger de toon. Hoe lager de toon, hoe meer men op het brede bladgedeelte moet spelen. Voor de hoge tonen moet men op het smalle gedeelte spelen. Het strijken van het zaagblad geeft een jammerend geluid en door de bladspanning te variëren kan een vibrato worden verkregen. In principe kan men op elke gewone houtzaag muziek maken, maar liever niet op een klein modern handzaagje waarmee maar enkele tonen te maken zijn.
Om de strijkstok niet te ruïneren kan overigens beter geen goed werkende houtzaag worden gebruikt, maar een speciale zingende zaag waarvan de tanden niet zijn gezet en het blad buigzamer is. De bovenkant van het blad bespelen kan natuurlijk ook. Enkele gereedschapsfabrikanten, waaronder Mussehl & Westphal, Roberts & Lee, Thomas Flinn & Co en Sandvik/Bahco, produceren speciale muziekzagen. De duurste van Sandvik wordt, overigens sterk overdreven, de Stradivarius genoemd.
Een zagist van grote betekenis voor de zaagwereld was Jacques Keller (1900-1988). Hij was de ontwerper van de Lame Sonore, een zaag zonder tanden met een toonomvang van meer dan drie octaven, uitvinder van een zaaghandvat (manette), en hij schreef het enige serieuze studieboek voor de zingende zaag. Enkele componisten, onder wie Arthur Honneger in zijn opera Antigone, schreven stukken voor hem.
In Nederland speelt Anette Scholten op de Lame Sonore, zowel klassiek als met een jazztrio. Andere Nederlandse zagisten zijn Susanne Degerfors die met I Compani speelde en Michael Vatcher. Wellicht is Fay Lovsky (foto) de bekendste Nederlandse jazz-zagist. Zij speelde bij Eric Vloeimans’ Gatecrash en stortte zich naast zang en theremin ook op de zingende zaag.
Maar de beroemdste zagist was Marlene Dietrich die tijdens en na de Tweede Wereldoorlog met haar zaag vaak optrad voor de Amerikaanse troepen. In de muziekwereld zijn de zagisten een apart volk dat zich heeft verenigd in een aantal zagisten-verenigingen. Zo zetelt in Californië de International Musical Saw Association die elk jaar in Santa Cruz een internationale bijeenkomst voor zagisten organiseert.
