Een heldendicht van vierduizend jaar geleden vormt de basis van het meer dan opmerkelijke album ‘Gilgameš’ dat – alweer – Zennez Records uitbracht. Het is verpakt in een majestueus boekwerk met daarin opgesloten een cd.
Verwacht niet dat die cd het verhaal van koning Gilgamesh vertelt. Het sprookje wordt in vele pagina’s tekst en overweldigende beelden aan de lezer/luisteraar overgebracht. Daarmee is Gilgameš een compact geheel van muziek, storytelling en beeldende kunst. Dat behoeft uitleg en die geven we met veel plezier.
Gilgameš is een initiatief van pianist, componist en producer Daniël van der Duim en ontwerper Gerco Hiddink, verbonden aan de Nijmeegse Studio Hartebeest. Roy Potijk, bekend als ‘Meneer Otis’, bracht Van der Duim en Hiddink samen in het streven om jazz en vrije improvisatie te verbinden met storytelling en beeldende kunst. “Ik kwam op het
spoor van het epos door de dichter Nafiss Nia”, zegt Meneer Otis. De uit Iran afkomstige, maar in Nederland werkende Nafiss Nia, is oprichter en directeur van Granate, een instelling die de veelzijdigheid van poëzie wil combineren met andere disciplines. Waarop de drie kunstenaars de koppen bij elkaar staken en een aanloop werd gemaakt naar de uiteindelijke verwezenlijking van dit episch gedicht.
Het Epos van Gilgameš vond zijn oorsprong in Uruk – gelegen in het huidige Irak – en gaat over de machtige koning Gilgameš. Tijdens een avontuurlijke tocht verliest hij zijn dierbare vriend Enkidu, waarna hij uit angst voor hetzelfde lot op zoek gaat naar het eeuwige leven. Uiteindelijk komt Gilgameš tot de slotsom dat hij als menselijk wezen moet leven op aarde, wat sterfelijkheid inhoudt en keert hij terug naar Uruk.
Daniël van der Duim heeft het gedicht in een twaalfdelige suite gegoten. Als het verhaal van Gilgameš al een sprookje is, is dat de muziek zeker ook. Er is sprake van een rijke fusievorm, waarin meerdere muziekculturen zijn verpakt, maar vooral jazz en (vrije) improvisatie de hoofdingrediënten zijn. De inzet van elektronica is uiterst effectief, verplaatst je in een imaginaire wereld en versterkt daardoor niet alleen de bedoelingen van componist Van der Duim, maar zeker ook de waarde die hij aan het epos wil toekennen.
Het gebruik van elektronica is uiterst afgewogen en doordacht. De inzet van synthesizers verwijst onwillekeurig naar oude, maar zeker niet vervlogen tijden. De compositie Hauteur bijvoorbeeld is volledig opgebouwd uit elektronische klankvelden, waar improvisatie de vrije hand krijgt. De muziek die daarmee wordt opgeroepen sluit perfect aan bij de onwezenlijke wereld die een sprookje nu eenmaal in zich bergt. Waarmee een soort tijdmachine wordt gecreëerd: door een historie van vierduizend jaar te koppelen aan de tijd van nu is zo’n tijdmachine een onmisbaar stuk gereedschap. Mits hij vakkundig wordt ingezet, maar daar hoeft in het geval van Gilgameš geen enkele twijfel over te bestaan.
Wie Daniël van der Duims bestaan als componist en uitvoerder een beetje heeft gevolgd, weet dat hij een verhalenverteller is. Die verhalen legt hij neer in thema’s, waaraan hij zijn eigen fantasie en creativiteit toevoegt. Eerder al verbeeldde hij op het solopianoproject Pintures de kracht van verbeelding en in jezelf keren, en als lid van het Doppler Trio verhaalde hij met twee albums de oneindigheid en ongrijpbaarheid van het universum. En nu met Gilgameš ’s mensens streven naar onsterfelijkheid, die vierduizend jaar geleden met het Epos van Gilgameš in Mesopotamië werd ingezet en sluimerend in iedere mens die hierna ter wereld is gekomen, aanwezig is gebleven.
Het album Gilgameš is op 15 en 16 december 2022 in LUX Nijmegen live opgenomen. Dat ging gepaard met foto’s en videoprojecties. Bijzondere en essentiële aspecten, die in het bijbehorende boek uitgebreid aandacht krijgen. Ontwerper Gerco Hiddink is zich onder meer gaan verdiepen in de Mesopotamische beeldende kunst van zo’n 2100 jaar voor Christus en dat werd een openbaring voor hem. “Ik was verbluft door de schoonheid van het beeldhouwwerk, de keramiek en de architectuur van de Mesopotamiërs. Op het moment dat ik hun rolzegels ontdekte – wellicht de oudste grafische reproductietechniek ter wereld – wist ik dat ik mijn medium voor deze productie met Daniël had gevonden. Ik was gegrepen door de detaillering. Al snel kreeg ik het plan om moderne varianten van het rolzegel te maken en deze ik klei af te drukken om zo het epos te verbeelden en een wisselwerking aan te gaan met de composities van Daniël.”
Die rolzegels vormen telkens twee pagina’s breed de kern van het schitterende illustratiemateriaal in het boek Gilgameš, dat verder foto’s bevat van het presentatieconcert in Nijmegen en van de afzonderlijke muzikanten. Ook het werkproces van Gerco Hiddink en zijn ideeën is in kaart gebracht. De overheersende aanwezigheid van de rolzegels geeft Gilgameš een geometrisch karakter, dat fraai contrasteert met de a-typische aanpak die componist Van der Duim zijn project meegaf. Want niet alleen het verhaal over koning Gilgameš valt in twee delen uiteen – het heldenepos in het eerste deel, de neergang, dood en de vergeefse strijd daartegen in het tweede – ook de muziek doet dat.
Daardoor is Gilgameš een uiterst aangrijpend project geworden, dat in woord, beeld en geluid boven het maaiveld uitsteekt van wat de afgelopen jaren op het gebied van improvisatie in Nederland is uitgekomen.
RINUS VAN DER HEIJDEN
DANIËL VAN DER DUIM & STUDIO HARTEBEEST
Gilgameš
Zennez Records
Daniël van der Duim – toetsen en compositie
Loek van den Berg – alt- en tenorsaxofoon
Koen Smits – trompet
Prashant Samlal – gitaar
Willem Romers – slagwerk
