Een muziekfestival via streaming volgen, we geven het je te doen. Maar nood breekt wetten – ook bij Stranger Than Paranoia – en dat houdt in dat zowel musici, in dit geval de organisator én publiek er het beste van willen maken. Dat betekent dat de elf concerten die de 28e editie van het jaarlijkse festival telt, uitsluitend als live stream zijn te zien.
Die 28e editie zou traditiegetrouw afgelopen december plaats hebben gevonden, maar Covid-19 verhinderde dat. Daarom week organisator en programmeur Paul van Kemenade uit naar februari, in de hoop dat de gezondheidsmaatregelen rond corona dan zodanig versoepeld zouden zijn, dat hij een enigszins volwaardig evenement zou kunnen neerzetten. Opnieuw lag Covid-19 dwars, waarop Van Kemenade besloot het festival in fiks afgeslankte vorm door te laten gaan: met elf concerten, zonder publiek en gebracht als live stream evenementen. De organisator had ook kunnen beslissen om de 2020-editie te laten vervallen en eind dit jaar verder te gaan met zijn festival. Uit solidariteit met de musici – die honorarium ontvangen – en met het publiek dat snakt naar live-muziek kwam Paul van Kemenade tot deze beslissing.
Met maar liefst vier concerten op de openingsdag ging Stranger Than Paranoia van start. Met een niet zo voor de hand liggende opening; een duoconcert van pianist Guus Janssen en slagwerker Han Bennink. Daarmee immers terug blikkend op de recente geschiedenis van de jazz in Nederland, waar beiden belangrijke representanten van zijn. Niks mis mee natuurlijk, maar wel enigszins verrassend omdat Paul van Kemenade immer zijn blik vooruit werpt. Daarmee wil niet gezegd zijn dat Janssen-Bennink niet thuishoren op Stranger Than Paranoia – hetgeen immers een evenement is waarop improvisatie op het eerste plan staat – maar een groep als Bonsai Panda die later op de dag stond geprogrammeerd, had wellicht voor een wat eigentijdsere opening kunnen zorgen. Verleden en heden, nietwaar?
Guus Janssen en Han Bennink gingen er als vanouds tegenaan: met niets ontziende energie, krankjorumme sprongen en uitvoeringen van het muzikale materiaal en daardoor prachtige improvisaties. Guus Janssen mocht dan wel eens geconcentreerd achter de piano zitten, vlot schakelde hij evengoed van donder en bliksem naar een mooi uitgebouwde blues, als van diezelfde blues – maar nu gesloopt –naar vermetele inspanningen om Han Bennink het hoofd nog verder op hol te brengen. Na een half uur was het gedaan. Bennink stak nog wel beider nieuwste cd in de lucht; dát was nog eens vermetel in een zaal zonder publiek.
Het concert van Van Kemenade – Van ’t Hof – Portugal begon met één lange, vrije improvisatie. Het bleek het titelstuk van hun cd Daytime Sketches uit 2017. Een naar het leek overgeconcentreerde Mariá Portugal wachtte op de toevloed van elektronische geluiden die Jasper van ’t Hof uitstortte en op Paul van Kemenade die ze tegelijk verbond en uiteen rukte. Van geheel andere orde was dan weer A Little Drama For An Amazing Guy (Engelse uitleg van een Braziliaanse titel), een stuk Braziliaanse volksmuziek, waarop Jasper van ’t Hof op het verende en ritselende slagwerk van Mariá Portugal staaltjes hogeschool pianistiek weggaf. Waarbij de gedachte postvatte dat de vleugel de zonneschijn die nogal eens afstraalt van Braziliaanse klanken door de muziek heen liet weerspiegelen.
Cellist Ernst Reijseger, pianist Harmen Fraanje en percussionist/zanger Mola Sylla lieten in deze duistere tijden het leven zorgeloos uit hun instrumenten kabbelen. Het concert van de drie was er een om soms ademloos te volgen. Reijseger en Sylla waren vaak de frontsoldaten, die echter achter zich de bedachtzame Fraanje wisten. Hij speelt zó delicaat: de handen afwachtend boven het klavier – soms wel een halve minuut lang – om dan zoetjes de muziek binnen te schuiven. Om zodoende de toeschouwers te verbazen met eigenzinnige piano-exercities, naadloos passend in het spel van cello en exotische percussie. De synthese van twee volstrekt verschillende culturen (de westerse en de West-Afrikaanse) kan bij dit trio alles aan: zelfs een een-tweetje van piano en cello, dat zo bij een klassiek kamermuziekensemble ondergebracht had kunnen worden.
Bonsai Panda is een jong kwintet dat al met de elpee Short Term Memory Music grote indruk naliet, maar het tijdens zijn korte concert op deze avond indrukwekkend bevestigde. Bonsai Panda zorgt voor een voortdurende stroom van verrassingen, heel vaak in de kleine geluiden van de solisten. Die zijn dan toegedekt in de maalstroom van de totaalklank, die alsmaar overweldigt. Deze vijf musici brengen een nieuw geluid, dat wortelt in de geschiedenis van de jazz, maar eigentijdse invloeden (uit het zo opbloeiende Rotterdamse milieu?) met een niet eerder gehoorde visie samen smeedt, uitknijpt en dan volkomen nieuw opdient. Opvallend hierbij is de rol van slagwerker Jimmi Jo Hueting, een nimmer verzakende snelheidsduivel die met name de drie blazers geen moment rust toestond. Hij beschikt over de bijzondere gave de bloksgewijze gejaagdheid van een popdrummer te koppelen aan de inventieve fantasie van een jazzdrummer. Prachtig!
Tja, en dan zo’n live stream. Er wordt door critici volop gewezen naar hoe moeilijk de musici het hebben zonder weerklank van publiek. Maar wij dan, de kijkers die aan de computer gekluisterd zitten en op deze avond overgeleverd waren aan nogal eens gemankeerde geluidsweergave en aan de dwangbuis van de videocamera’s waarmee een en ander werd geregistreerd. ‘Dwangbuis’ in figuurlijke zin, want in deze uitzonderlijke tijden mag je al blij zijn dat hedendaagse techniek je in staat stelt buiten de kaders van de huiskamer te treden. Met ‘dwangbuis’ wordt hier bedoeld dat je afhankelijk bent van waar de camera zich op richt. Ben je lijfelijk bij een concert aanwezig, dan overzie je het hele podium, richt je jouw blik op wat jouw hersenen en ziel nodig achten en beleef je muziek héél anders dan nu met de keuze van de cameralens.
Bovendien ben je afhankelijk van hoe en wat die camera registreert. En uiteraard van het geluid, een niet onbelangrijk facet bij live-concerten. Bij dit alles rammelde het deze eerste dag van Stranger Than Paranoia bij tijd en wijle. Een zoekende camera, te laat inzoomende focus en geluid dat vaak te wensen over liet. Wat te denken immers van het concert van Bonsai Panda waar Louk Boudesteijn de honneurs van annonceur van de nummers op zich had genomen. Hij sprak ze in in een microfoon, maar die had evengoed achterwege kunnen blijven: Louk was nauwelijks te verstaan.
Maar goed, ook al had het wat betreft beleving beter gekund, het 28e Stranger Than Paranoia is toch werkelijkheid geworden…
RINUS VAN DER HEIJDEN
Illustraties SCHERMAFBEELDINGEN STP
STRANGER THAN PARANOIA 2020
Live stream vanuit de Willem II Toonzaal Den Bosch, 13 februari 2021
GUUS JANSSEN – HAN BENNINK
Guus Janssen – piano
Han Bennink – slagwerk
VAN KEMENADE – VAN ‘T HOF – PORTUGAL
Paul van Kemenade – altsaxofoon
Jasper van ’t Hof – piano, toetsen, elektronica
Mariá Portugal – slagwerk
REIJSEGER – FRAANJE – SYLLA
Ernst Reijseger – cello
Harmen Fraanje – piano
Mola Sylla – zang, xalam, m’bira
BONSAI PANDA
Jelle Roozenburg – gitaar
Louk Boudesteijn – trombone
David Kweksilber– klarinet, basklarinet, baritonsaxofoon
Romain Bly – hoorn
Jimmi Jo Hueting – slagwerk
Ik heb het concert via mijn smart tv bekeken, gekoppeld aan mijn audio set klonk het bij mij iig top!