Over het bijzondere Music Film Festival dat op verschillende locaties in Tilburg plaats vond, is in JazzNu eerder geschreven. Paradox is een van die locaties. Daar werden drie films vertoond over jazzmusici die na afloop een live-optreden gaven. In de jazzclub opende het festival met een film over drummer Pierre Courbois. De avond bestond uit de documentaire ‘De Pionier’, een interview met Pierre Courbois door collega-drummer Joost Patocka, en een concert van Pierre Courbois’ nieuwste groep 3GEN3.
Pierre Courbois trok extra de aandacht omdat in de festivalaankondiging stond: “Courbois (84) is met zijn afscheidstournee bezig en trekt nog één keer langs de internationale jazzpodia.” Dat hadden we nog niet in ‘het circuit’ gehoord, maar helemaal gek voor een 84-jarige drummer was het ook weer niet. Het vermeende afscheid kwam in het interview niet aan de orde. We vroegen het zelf aan Pierre: “Nou dat was eigenlijk een vergissing”, zei hij. “Ik heb dat een keer onder enige druk in een sombere bui gezegd. Maar ik ben pas van plan te stoppen als niemand meer met me wil spelen en geen podium mij wil boeken.” Het is kenmerkend voor de manier waarop Courbois in het leven staat, zoals ook uit de film en het interview bleek.
In de documentaire De Pionier van filmmaakster Els Dinnissen liepen we in Nijmegen langs de winkel van zijn ouders. We kwamen in de kelder waar hij speelde en feestte met Herman Brood en Jan Cremer, en waar nog steeds de telefoonnummers van de musici en podia van toen op de muren staan geschreven. De winkel was daarboven met goud- en edelgesmede sieraden, bijouterieën en horloges. Dat was het vak waar de familie Courbois zich generaties in had bekwaamd. Ook Pierre Courbois, want hoewel Pierre al op twaalfjarige leeftijd in de band van zijn moeder speelde, werd hij eerst edelsmid en pas op 31-jarige leeftijd professioneel muzikant.
De film en daarna het interview gaven een mooi beeld van zijn familie. Van zijn vrouw Wennie die het prachtig vond als hij de hele dag aan het oefenen was en heerlijk als hij weg was op tournee. En van zijn dochter Daniëlle en zijn basgitaar spelende zoon Barend. De documentaire schonk veel aandacht aan de pioniersrol die hij speelde bij de ontwikkeling van de free-jazz in Europa. Samen met Jasper van ’t Hof vormde hij een van de eerste en belangrijkste jazzgroepen in Europa, die met de bebop brak.
Nog meer dan in de film vertelde Courbois in het interview met Joost Patocka op zijn kenmerkende bescheiden en licht-humoristische manier hoe het hem in al die jaren is vergaan. Hij speelde met iedereen. Ja, inderdaad ook met Coltrane. “Maar dat was maar één keer”. Wat hem nog het meest verbaasde was dat de toen nog verslaafde Coltrane aan de bar een glas melk dronk. Ja, en ook met Bud Powell die altijd in bed lag als hij hem opzocht, en die achter de piano totaal niet wist welk nummer hij moest spelen.
Maar ook minder leuke zaken kwamen aan bod. Het gat dat het verlies van zijn broers en zijn zuster, de actrice Kitty Courbois, bij hem achterliet. Joost Patocka vroeg hem naar de vele uitvindingen die hij voor de drums had gedaan. Courbois pionierde met het geluid door extra pedalen te gebruiken en met een slang om lucht in de trommels te blazen of eruit te zuigen. Trots vertelde hij over zijn laatste ontdekking om de snaredrum beter te laten klinken. Hij had vijftig jaar naar een oplossing gezocht en die uiteindelijk gevonden in een Franse supermarkt. Een afwassponsje.
Eenmaal achter de drums, met schoenen die hij ooit had gekregen van drummer Kenny Clarke, werd Pierre Courbois met 3GEN3 opeens veertig jaar jonger. Zijn trio waarin met Jesse Schilderink (29) en Wiro Mahieu (60) drie generaties zijn verenigd, gaf een dwarsdoorsnede van zijn meer dan honderd composities die hij door de jaren heen heeft geschreven. Hij opende met zijn allereerste eigen compositie Februari 1953, diehij schreef naar aanleiding van de Watersnoodramp, toen hij nog maar 12 jaar was en op het accordeon in de band van zijn moeder speelde. Een compositie die nog steeds staat als een huis, duidelijk in de tijd van de bebop was geschreven en nu in een frisse hedendaagse uitvoering werd uitgevoerd.
Waren in zijn oude composities de akkoorden nog bepalend, steeds meer werden deze in de loop der tijd losgelaten. Bij Courbois betekent loslaten een grote mate van vrijheid, maar het betekent niet dat er geen structuur meer is te bekennen. Op een wonderlijke manier weet hij de totale vrijheid binnen de structuur van een compositie te handhaven. Daarbij maakt hij met stokken en brushes een polyritmisch geheel dat gebouwd is rond sound en energie. Het helpt daarbij dat hij samen met John Engels de beste drummer is die met brushes muziek maakt.
Courbois speelde anderhalf uur en in die tijd heb ik hem niet één keer kunnen betrappen op herhalingen in zijn spel. De vele pedalen en de verzameling gongs die hij gebruikt zijn daarbij geen gimmick of een middel om hier en daar een accentje aan te brengen. Het zijn een volwaardige uitbreiding van het klassieke drumstel die aan de muziek nieuwe dimensies toevoegt en de klankrijkdom vergroot.
Met een trio verwacht je dat Wiro Mahieu samen met Courbois de begeleiding zou vormen voor tenorsaxofonist Jesse Schilderink. Dat deden ze soms ook, evenzogoed dat Courbois met Schilderink de begeleiding vormde voor Mahieu. Maar veel vaker dan dat werd het trioconcept omgedraaid en werd Courbois door bas en saxofoon begeleid. Alsof hij een drumsolo van anderhalf uur gaf.
Iemand die zo veel energie heeft en met zo veel kracht en inspiratie kan spelen is nog lang niet toe aan een afscheidstournee. Dat was inderdaad een even gekke als onzinnige gedachte, die een kort moment in het hoofd van Pierre Courbois moet hebben gespeeld.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
Na publicatie van dit artikel voelde Pierre Courbois de behoefte even te reageren en dan met name op de passage waarin Tom Beetz diens grote mate van vrijheid aanstipt, waarbij altijd nog structuur blijft te herkennen. Pierre heeft er slechts enkele woorden voor nodig: “Wij rekken het schema op (of krimpen soms een beetje) naar alle kanten. Dan moeten alle bandleden enorm harmonisch onderlegd zijn, óók de drummer!”
CONCERT 3GEN3 en FILM ‘DE PIONIER’
Music Film Festival
Paradox Tilburg, 6 september 2024
Film De Pionier
Els Dinnissen – filmmaakster
Interview met Pierre Courbois
Joost Patocka – interviewer
3GEN3
Pierre Courbois – drums
Wiro Mahieu – contrabas
Jesse Schilderink – tenorsaxofoon
