Originaliteit, inventiviteit, een hoog uitvoeringsniveau, muzikale verrassingen, een fantasie die je vandaag de dag nog zelden tegenkomt, speelplezier en een machtig eindresultaat. Om door nóg meer superlatieven ongeloofwaardig te worden, stoppen we maar met opsommen. Aan bovenstaand rijtje kan echter met gemak een nog even lang worden toegevoegd: het concert dat Reinier met zijn septet deze avond verzorgde, klonk als de spreekwoordelijke klok en is in feite in één woord te vatten: subliem.
Het project waarmee de gitarist momenteel door Nederland toert draagt de titel Reinier Baas vs. Princess Discombobulatrix. Het werd vorig jaar gecreëerd als compositieopdracht voor het North Sea Jazz Festival, waar het diepe indruk maakte. Het is zonder meer een goede zet van Reinier Baas om er nu het land mee in te trekken. Want een initiatief met een dergelijke opzet kan niet vaak genoeg worden vertoond.
GEFANTASEERD
Prinses Discombobulatrix is de hoofdpersoon in een gefantaseerde opera, waarin zang en spel ontbreken. Het werk kent echter wel de personages die nogal eens opera’s aandoen: een prinses dus, een generaal, een hertog, een tovenaar, een grijsaard en wat al niet meer. En hoewel de basiselementen van een opera ontbreken, ontrolt hij zich wel als een koningsdrama: aan het eind is er niemand meer in leven. Niet dat dit erg is, want al ontbreken zang en toneel, er is nog altijd de muziek en die levert in handen van spreekstalmeester Reinier Baas zoals eerder al vermeld, een subliem eindresultaat op. Vormgegeven door een welhaast perfecte uitvoering van zeven topmusici.
De gitarist/componist heeft kans gezien een verbinding te maken tussen pure jazzmuziek en gecomponeerde delen. Dat heeft hij verduiveld knap gedaan. Neem het begin: de muziek zet in met de contrabas, waar even later het slagwerk bij aanschuift. Dan presenteren de blazers zich ieder met een kort intro: eerst de trompet, dan de altsaxofoon, dan de basklarinet en vervolgens de klarinet. Hiermee wordt de opstap gemaakt naar het volledige collectief. Reinier Baars, die tot hier achter de piano heeft gezeten, verwisselt die voor de gitaar aan de andere kant van het podium en zet daarmee een aangrijpende solo in, fors ondersteund door slagwerk en contrabas. Het drama heeft zich genesteld!
EXPERIMENT
Reinier Baas heeft zichzelf, zonder zich op de voorgrond te willen dringen, veel werk toeegedicht. In een tweede solo legt hij het klankenpalet van zijn gitaar grotendeels bloot en schuwt hij ook het experiment niet door onvermoede, schurende klanken aan het instrument te ontwringen. Dit is een van de vele momenten die je als luisteraar verrast doen opveren, want de vrije improvisaties vormen een prettig aandoende tegenstelling met de gestructureerde, uitgeschreven passages.
De tweede set begint met een vrij duet tussen twee basklarinetten om vervolgens unisono de andere twee blazers te mobiliseren. In het daarop volgende stuk gaat een juwelenkistje open met een vrijage tussen klarinet en basklarinet, Reinier Baas op de piano en begeleiding van drums. Na een wegdeemsterende laatste pianonoot schuift het slagwerk in voor een solo: enerverend en naar de keel vliegend.
Er wordt met afwijkende maatsoorten gestrooid of het de normaalste zaak van de wereld is; er worden sferen gecreëerd die de voortgang van de opera bijna visueel uitbeelden, er worden zorvuldig gekozen instrumentencombinaties getoond en op het laatst, als de tragedie zijn hoogtepunt bereikt en iedereen dood is, moet alleen de prinses nog naar een dramatisch einde worden geleid. Dan stapt Reinier Baas van het podium af om als dirigent zijn executiepeloton de laatste, dwingende aanwijzigingen te geven. Het doek mag vallen.
DOORDACHT
Reinier Baas vs. Princess Discombobulatrix is een uiterst doordachte en dóórgecomponeerde compositie geworden. De componist heeft vooral ongebruikelijke hoeken en gaten opgezocht en daarmee een gestructureerd weefsel neergelegd. Daarbij ga je al snel denken dat het vooral moeilijk moet zijn om er een kunstzinnige factor aan te verbinden. Maar hier is het begrip ‘gestructureerd’ in een ander kader geplaatst. Want hoe onmogelijk het haast ook klinkt, alles blijft in Princess Discombobulatrix uitermate goed te beluisteren en houdt de interesse van de luisteraar onverminderd vast. Wie zo’n breed kader kan scheppen, is zelf de kunstzinnige factor.
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN
Reinier Baas vs. Princess Discombobulatrix
Paradox Tilburg, 20 mei 2016
Natanael Ramos – trompet
Ben van Gelder – altsaxofoon
Maarten Ornstein – klarinet en basklarinet
Joris Roelofs – klarinet en basklarinet
Clemens van der Feen – contrabas
Martijn Vink – slagwerk
Reinier Baas – gitaar, piano en compositie
Lees het interview van JazzNu met Maarten Ornstein:
Maarten Ornstein
