November Music heeft als een van de hoogtepunten in de programmering van dit jaar de suite ‘Secular Psalms’ van trompettist/componist Dave Douglas opgenomen. De uitgangspunten voor het werk schiepen vooraf hoge verwachtingen, maar de praktijk pakte anders uit.
Het Kyrie Eleison en Agnus Dei, sleutelmomenten in de rooms-katholieke rite en te horen tijdens het zo wereldse festival November Music? Is daar niet iemand met de hedendaagse werkelijkheid aan de haal? Het antwoord is: nee. Want beide misdelen zíjn de werkelijkheid van nú voor componist en uitvoerder Dave Douglas van Secular Psalms.
Religie, schilderkunst, corona, verlies, Black Lives Matter, wat is er nog meer nodig om het leven van de hedendaagse mens te duiden? Het zijn elementen die Secular Psalms schragen en voor trompettist en componist Dave Douglas na anderhalf jaar isolatie vanwege Covid-19, geen drempel vormen om een nieuwe werkelijkheid binnen te stappen. De Amerikaanse trompettist benutte de lockdowns van de coronapandemie om een ruim één uur durende suite te componeren, waarmee hij vooral wil duiden dat ondanks dat corona al miljoenen slachtoffers heeft geëist, hij, de zijnen, wij en de wereld dóór zullen gaan.
Secular Psalms is gegrondvest op het wellicht meest besproken meesterwerk uit de vijftiende-eeuwse schilderkunst, De aanbidding van het Lam Gods, gecreëerd door Hubert en Jan van Eyck. Gerestaureerd en wel te zien in de St. Baafskathedraal in Gent, waarnaar Dave Douglas telkenmale wordt getrokken als hij in die stad verblijft. Hij aanvaardde dan ook zonder nadenken de opdracht van de Handelsbeurs in Gent om het Lam Gods als uitgangspunt te nemen voor zijn kijk op de nu zo door corona veranderde wereld. Isolement, verlies, dood en angst als uitingen van omstandigheden die de mens door de natuur worden opgelegd. En dat dan vertalen in muziek, Dave Douglas durfde het waagstuk aan.
Secular Psalms ging afgelopen donderdag in Gent in première, November Music paste vooraf de Nederlandse première naarstig in in de programmering voor dit jaar. Zes instrumentalisten, drie uit België, twee uit de Verenigde Staten en een uit Polen studeerden ieder vanuit hun huis de muziek in. Zij dompelden tijdens de uitvoering het Lam Gods bijna vijf kwartier onder in een suite-achtig werkstuk dat alle elementen van jazz bevatte, maar door aanpak en uitvoering niet echt kon overtuigen. De psalmenreeks had evengoed een brok jazzgeschiedenis kunnen zijn, zonder verdere boodschap en zonder verdere intenties. Nu kwamen de inspanningen van componist Douglas te geforceerd over en werd ondanks enkele herkenningspassages die je weliswaar als ankerpunten mag beschouwen, de brug van zes eeuwen tussen de gebroeders Van Eyck en de coronapandemie, nergens geslagen.
Dave Douglas mocht dan wel zo begeesterd zijn als maar kan en zijn medemusici vol bezieling, de ernst van de coronapandemie en de intenties van Secular Psalms botsten steeds met elkaar. De muziek was bij vlagen indrukwekkend, maar zij kon de achterliggende bedoelingen van componist en uitvoerders nergens te gelde maken. Zeker, er werd het Kyrie Eleison (de christelijke smeekbede of God de Vader zich over de mensheid wil ontfermen) ‘gebeden’ en het Agnus Dei (of het Lam Gods de zonden van de wereld wil wegnemen en daardoor vrede brengen) ingepast, maar verder moest de bezoeker de bedoelingen van deze psalmen zelf maar uitzoeken. Want aan de teksten die Dave Douglas en Berlinde Deman regelmatig zongen en enig houvast hadden kunnen bieden, kon niets worden ontleend, omdat ze niet waren te verstaan. Daardoor irriteerde de ongeoefendheid van beider stemmen des te meer. Een tweekoppig écht koortje had hier wellicht kleine wonderen verricht.
De onverstaanbaarheid lag zeker aan de volkomen scheve versterking van de muziek. In het midden van de zaal was geen noot van de piano te verstaan, de trompet was zo manifest aanwezig dat hij alles overstemde, de zang verzoop in de keiharde collectieven van het sextet. Je mag je daarbij afvragen of deze muziek versterking nodig heeft. En zo ja, of de gloednieuwe Azijnfabriek dan wel het juiste podium was om de vaak kritische orkestdelen naar waarde te kunnen laten schatten.
Zoals al opgemerkt was de uitvoering van Secular Psalms in elk geval wel een exposé van momenten uit de jazzhistorie. Het concert begon als een blues, free jazz vierde nogal eens hoogtij, melodieuze delen stonden haaks op de soms verwoestende kracht van de vrije improvisaties. Smaakvol was de aanwezigheid van gitarist Frederik Leroux, die het groepsgeluid ingenieus kleurde en het daardoor vaak naar grote hoogtes tilde. Dat gold ook voor slagwerker Antoine Pierre, die vanuit ontelbare invalshoeken ondersteunde of nieuwe richtingen aangaf. En celliste Tomeka Reid was een levende verrassingsbox, met sierlijke versieringen en dicht tegen klassiek aanleunende onderstrepingen van andermans soli.
Waarbij opnieuw een vraag rees: waarom zat deze zo aangrijpende persoonlijkheid tegen de achterkant van het podium weg gefrommeld. Zij had net als Berlinde Deman best aan de zijde van Dave Douglas, vooraan op het speelvlak, mogen c.q. moeten functioneren. Want Berlinde Demans verrichtingen op tuba en serpent (voorloper van de tuba) zouden met een rechtstreeksere klankvermenging van de cello, nog meer reliëf hebben gekregen.
Mooie muziek derhalve, ondanks de afwezigheid van Van Eyck’s meesterwerk, de bij de psalmen al op de vlucht geslagen Covid-19, het gemis van de hoop op een tot nieuw leven gewekte wereld. Al mocht het slotstuk van het concert dan wel een soort triomfmars zijn, te vergelijken met de zo positieve hymne We Shall Overcome, het ziet ernaar uit dat we voorlopig gewoon verder moeten met de mooie muziek van Dave Douglas. En niets meer.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s GEMMA KESSELS
DAVE DOUGLAS – SECULAR PSALMS
November Music – Azijnfabriek Den Bosch, 6 november ‘21
Dave Douglas – trompet en zang
Berlinde Deman – tuba, serpent en zang
Frederik Leroux – gitaar en luit
Tomeka Reid – cello
Marta Warelis – piano
Antoine Pierre – slagwerk
Een uitstekende recensie!!