De veelheid aan stijlen die Breda Jazz Festival sinds een aantal jaren nastreeft, heeft ook dit jaar zijn stempel gedrukt op het jaarlijkse festival. Oude stijl is – gelukkig – nog altijd aanwezig. Het project ‘Chez Bricktop’ gaat zelfs nog verder terug in de tijd tot het begin van de twintigste eeuw als in Parijs klassieke componisten als Maurice Ravel en Claude Debussy zich laten inspireren door gypsy jazz en omgekeerd. Gypsy jazz, latin, blues, een gospelmis en Aretha Franklin, het was wederom de smeltkroes waarmee het Bredase jazzevenement zijn naam heeft opgebouwd.
Een avond in het Chassé Theater vormt een veelbelovende start. Speciaal voor het festival heeft de organisatie het muziektheaterstuk Chez Bricktop naar Breda gehaald. Deze productie, opgezet als een podcast, verweeft muziek en teksten tot een levendig beeld van Parijs in de roerige jaren twintig – de tijd van de charleston, Stravinsky en jazz hot.
De klassiek geschoolde musici, sopraan Claron McFadden en pianiste Claire Chevallier, brengen dit rijke verhaal tot leven met muziek van de Amerikaanse en Franse grootheden die elkaar destijds ontmoetten in de Parijse nachtclub van Ada Bricktop Smith. Het decor, een radiostudio, plaatst het publiek midden in de setting: zij zitten in een kring op het podium en worden zo deel van de voorstelling. Toch slaagt de opzet slechts gedeeltelijk. De verbindende teksten, gesproken in het Engels en Frans, ontbeerden een vertaling. Een eenvoudige oplossing zou zijn een lichtbak in het decor te plaatsen, waarop vertaalde teksten worden weergegeven – een toevoeging die toekomstige uitvoeringen zou versterken.
Na de Eerste Wereldoorlog was Parijs de culturele wereldhoofdstad met de bijnaam Harlem van Europa. Het was een smeltkroes waar klassieke muziek, jazz, beeldende kunst, ballet en literatuur elkaar beïnvloedden. Amerikaanse jazzartiesten die het racisme in eigen land ontvluchtten, werden in Parijs als helden onthaald. In deze artistieke bubbel floreerden iconen als Django Reinhardt, Sidney Bechet, Cole Porter en Josephine Baker, maar ook Scott Fitzgerald, Claude Debussy, Pablo Picasso en de sterren van Les Ballets Russes.
Het is een culturele erfenis die tot op de dag van vandaag zijn invloed doet gelden. Het streven om jazz als een historische smeltkroes te tonen, en haar diepgaande maatschappelijke en culturele waarde te belichten, verdient een uitvoering die dit optimaal overbrengt. Ondanks de overtuigende vertolkingen van composities van onder andere Scott Joplin, Erik Satie, Django Reinhardt, Fats Waller en Claude Debussy, bleef de boodschap onderbelicht.
Tijdens het concert van snarenkwartet Porto Cabello komen zowel Claude Debussy als Django Reinhardt opnieuw aan bod. Gitarist Gregor de Jong vertelt hoe Reinhardt bewondering koesterde voor de impressionisten, een fascinatie die het orkest illustreert met een vertolking van het nummer Django’s Dream (Rêverie), waarin Debussy ’s invloed duidelijk hoorbaar is. De vier snaarinstrumenten van Porto Cabello bestaan uit de kleine viool, die dikke viool oftewel de contrabas en twee gitaren. In deze bezetting krijgt Django’s samenwerking met vioolvirtuoos Stéphane Grappelli een goede plek, naast verborgen parels uit de zigeunermuziek van de Karpaten.
Omgekeerd lieten klassieke componisten zich inspireren door de traditionele zigeunermuziek die in de jazzkelders van Parijs versmolt met Amerikaanse jazzwortels. Dit samenspel wordt later op hetzelfde podium aan de Havermarkt prachtig weerspiegeld door gitaristen Paulus Schäfer en Joop Zoeteman. Met het ensemble Fratellanza brengen ze deze wisselwerking tot leven.
Schäfer is een van de bekendste gypsyjazz-gitaristen van Nederland die zijn virtuositeit laat horen op een klassieke gitaar. Joop Zoeteman kiest voor een elektrische gitaar en samen brengen ze standards met lange, uitgewerkte improvisaties. Hun eerbetoon aan Reinhardts stijl krijgt zo een eigentijdse twist. De impressionistische invloeden van Ravel en Debussy zijn te herkennen in de harmonische innovaties en de aandacht voor het timbre en de klankkleur. Voor veel luisteraars waren deze twee gitaarconcerten op zichzelf al de moeite waard om het Breda Jazz Festival te bezoeken.
De Willem Merkxtuin is normaal een rustige oase midden in de stad, maar de ruimte wordt vandaag gevuld door Nederlands enige vrouwelijke jazzsaxofoonkwartet, Double Espresso. Zij hebben hun eigen muzikale interpretatie van de revolutionaire klanken uit diezelfde onconventionele broedtijd. Hun programma slaat een brug tussen de Roaring Twenties van zowel de 20e als de 21e eeuw, waarbij humor, virtuositeit en schitterende arrangementen de muziek van Jelly ‘Roll’ Morton, Scott Joplin, Charles Mingus en Duke Ellington goed uit de verf laten komen. Composities van Babette Jane voeren de boventoon, ook muziek van onder andere Martin Fondse, Oene van Geel en Mike Boddé komt aan bod.
In Zez Confrey’s Dizzy Fingers wordt vooral altsaxofoniste Floortje Smehuijzen uitgedaagd, terwijl haar collega’s Loes Rusch en Anette Greeuw op baritonsaxofoon, en Babette Jane op de andere altsaxofoon haar het vuur na aan de schenen leggen. Het resultaat? Een muzikale wervelwind waarin de vlam bij ieder van hen in de pan slaat – een pure ‘coup de foudre’, een moment waarop de muziek inslaat als een bliksemflits.
Niet alleen binnen jazz, maar ook in de latinmuziek zorgt kruisbestuiving al eeuwenlang voor vernieuwing. Maurice Ravel liet zich inspireren door Afro-Cubaanse ritmes, terwijl de arrangementen van latin big-bands zoals Irakere harmonische en melodische improvisaties combineren met complexe, onregelmatige ritmes die elke solist uitdagen. Een spetterend voorbeeld hiervan is de band Latin Cruise, al jaren dé Nederlandse exponent van salsa dura en latin-jazz. Naast klassiekers brengen ze ook eigen composities, met originele arrangementen van de mamba’s, bolero’s en chachacha’s. De meerstemmige koortjes en de battles tussen Henk Vos op timbalen en Carlos Maria Kreté op conga’s zwepen de dansers in het publiek op. De spetterende blazersolo’s en de gevoelige pianoklanken van Jaap van der Voet zorgen voor een tweede muzikale donderslag bij heldere hemel.
De laatste dag van Breda Jazz Festival begint traditiegetrouw met de Gospelmis in de Grote Kerk. Hoewel de blazers van de Festival Surprise Band vaak van de partij zijn, zou men kunnen overwegen ze in een volgende editie weg te laten – de akoestiek van de kerk leent zich niet optimaal voor koperwerk. Daarentegen schitterden de solisten op piano en orgel, terwijl het Elijah Gospelkoor zijn licht liet schijnen, met als absolute hoogtepunt Nicholle Rochelle. Ze was eerder tijdens het festival te horen in een Billie Holiday-programma en een duo-concert, maar pas hier, in de kerk, liet ze haar ware stem horen met een kippenvel-vertolking van Amazing Grace.
Geen festival zonder een spetterend slotconcert. Dit jaar kreeg de Aretha Franklin Experience die eer. Tributebands zijn in Nederland een succesformule, maar om in de schoenen van de Queen of Soul te stappen, moet je van goeden huize komen. Nyjolene Grey maakt de belofte waar. Samen met de achtergrondzangeressen Nora Iburg en Anna Postma en een zes man sterke begeleidingsband zorgt ze voor een memorabele afsluiting. Voor wie het concert gemist heeft is op YouTube is een geweldige versie te vinden van Higher Ground van Stevie Wonder, gezongen door Grey met begeleiding van de Airforce Allstars. Laten we hopen dat Nyjolene Grey een vaste waarde wordt bij het Breda Jazz Festival.
Breda Jazz Festival laat prachtig zien dat de diepgewortelde huppelvreugde van jazz voortkomt uit de versmelting van culturen. Swing hoort daarbij, maar de invloed van ontelbaar andere muziekstijlen heeft jazzmuziek gloedvol door meer dan een eeuw van haar bestaan heen geholpen. Breda toonde wederom dat ook zijn festival daartoe elk jaar bijdraagt.
MONICA RIJPMA
Foto’s SYDNEY KORSSE
BREDA JAZZ FESTIVAL
Breda, diverse locaties binnenstad Breda, 30 en 31 mei en 1 juni
Aretha Franklin Experience
Nyjolene Grey – zang
Nora Iburg en Anne Postma – achtergrondzang
Coen Kaldeweij – tenor- en baritonsaxofoon
Jón Staekenborg – trompet en flügelhorn
Rogier van der Zwaan – Hammondorgel en toetsen
Franklin Purimahuwa – gitaar
Hans van Dongen – basgitaar
Ferdi Schaap – drums
Latin Cruise
Roberto Cuello Ramires – zang, piano, güiro, coros
Leonard ‘Magou’ Reymound – zang, coros, bongo, campana, güiro
Jonathan van de Meulen – zang, coros, güiro
Ger Timmens – trompet
William Kroot – trompet
Ernst René van Tatenhove – tenor- en baritonsaxofoon
Lex van Wel – trombone
Henk Vos – timbales
Carlos Maria Kreté – coro, conga
Jaap van der Voet – piano
Martin de Graaf – babybas
Double Espresso
Babette Jane – altsaxofoon
Floortje Smehuijzen – altsaxofoon
Annette de Greeuw – baritonsaxofoon
Loes Rusch – baritonsaxofoon
Fratellanza
Paulus Schäfer – akoestische gypsy-jazzgitaar
Joost Zoeteman – elektrische gitaar
Jasper Somsen – contrabas
Wim de Vries – drums
The Preacher Men
Efraïm Trujillo – altsaxofoon
Rob Mostert – Hammondorgel
Chris Strik – drums
Porto Cabello
Nathan Hol – viool
Gregor de Jong – gitaar
Jeroen Borghouts – gitaar
Hans de Vos – contrabas
Chez Bricktop
Claron McFadden – sopraan
Claire Chevallier – piano
Gospelmis
Nicolle Rochelle – zang
Festival Surprise Band
Elijah Gospel Choir
