Het had een treurlied kunnen zijn, de compositie ‘Stranger Than Paranoia’ die het 32e Stranger Than Panaroia-festival afsloot. Maar het werd een triomfmars waarin verleden en heden lagen opgesloten. Afsluiting van een rijk en vaak glorieus verleden en een hoopvolle toekomst voor jazz en improvisatiemuziek in Nederland en ver daarbuiten.
Want dit alles kun je bijschrijven op het conto van Paul van Kemenade, de musicus die in 1993 het festival Stranger Than Paranoia tot leven wekte en het tijdens 32 afleveringen van briljanten randen voorzag. En tevens de man is die door zijn bemoeienis met jazzmuziek deze muzieksoort in Nederland van nieuwe fundamenten voorzag en daar in de loop van de tijd nog verder draagvlak voor zal ontwikkelen.
Stranger Than Paranoia dus, door zijn naamgever deze kerstavond ten grave gedragen, maar op een muzikale katafalk als nooit tevoren. Het stuk was er al en werd naamgever toen het eerste Stranger Than Paranoia-festival in 1993 van start ging. Nu droeg het zijn eigen festival ten grave en nam het – voorlopig – afscheid van zijn verwekker, die na vijftig jaar muzikantschap het wat rustiger aan gaat doen. Stranger Than Paranoia werd de toegift van een hallucinerend concert en maakte duidelijk dat álles nog heftiger kan. Het Paul van Kemenade Classic Quintet had tijdens zijn concert de vulkaan al betreden, maar deze spuwde bergen lava uit tijdens de toegift.
Zoals Paul van Kemenade in de toekomst alleen nog ‘de krenten in de pap’ zal oppikken, zo geldt het ook voor zijn Classic Quintet. Het is voor muziekliefhebbers te hopen dat er wagonladingen krenten voorbij komen, want wat een ongelooflijk ensemble is dat toch. In zijn 35-jarig bestaan is het geëvolueerd van een inventieve horde jonge honden tot een orkest dat de gehele jazztraditie in zich draagt en die in elk stuk dat het ten gehore brengt, eer bewijst. En dat met een vanzelfsprekendheid en gemak dat je telkens weer met de neus op het feit wordt gedrukt dat hier monumenten voor een 120-jarige Kunstvorm worden opgericht, telkens weer.
Het Paul van Kemenade Classic Quintet heeft enkele stukken op zijn repertoire, die rechtstreeks verwijzen naar legendarische namen uit de jazz. Twee ervan werden deze avond vertolkt: Jajaja Mr. M en Gato, respectievelijk opgedragen aan Charles Mingus en Gato Barbieri. Deze titels hebben er alle schijn van dat hun muzikale inhoud is geïnspireerd door voornoemde helden, maar niks is minder waar. Het zijn odes, meer niet, odes die tussen de noten van het Classic Quintet ronddolen tussen miljoenen andere die ooit zijn gecomponeerd door grote en kleine voorgangers. Hier worden ze onderdeel gemaakt van een nieuwe geschiedenis, een die bruist met de zuurstof van nu en het smaakvolle CO2-gehalte van toen.
De vierde Tilburgse avond van Stranger Than Paranoia had derhalve niet mooier kunnen worden afgesloten. Waarbij dient opgemerkt dat wat eraan vooraf ging ook niet mis was. Het eerste van vier concerten werd geopend door Paul van Kemenade, Niko Langenhuijsen en Jan Wirken. Het drietal werd ter plaatse gedoopt als Trio Houdoe en Bedankt. Er stonden twee stukken op de lessenaars: Weemoedig in Opglabbeek en het pas twee dagen oude The Cancelled Suite I en II. In het eerste stuk vroeg je je af: waar is Jan? Maar in de suite was de drummer er ineens, roffelend, beukend onder Van Kemenade door en eerbiedig, ietwat terugtredend toen de contrabas van Niko Langenhuijsen aansloot. Maar toen werd het ‘Let the good times roll’, van dik hout dus. Maar wel duur gewonnen mahoniehout!
Hierna traden twee duo’s aan: pianist Jeroen van Vliet met zangeres Kristina Fuchs en contrabassist Eric van der Westen en gitarist Aron Raams. Kristina Fuchs ontwikkelt zich steeds meer als stemkunstenaar. Als je haar hoort denk je al snel aan opera met haar grote stemintervallen. Zij vertelt verhalen, zing-zeggend met korte uithalen, maakt de melodie ondergeschikt aan haar stemimprovisaties alsmede aan de tekst. De Zwitserse woont al lang in Nederland, maar eert haar vaderland met volksliedjes, gedichten en evengoed met een Pools volkslied. Jeroen van Vliet pakt in Fuchs’ nabijheid de zaken anders aan dan we vaak van hem gewend zijn: hij pakt fors uit om ten dele accenten te leggen, maar vooral om een voedzame bodem te leggen onder de stemcapriolen van zijn muzikale partner.
Het duo Van der Westen/Raams houdt van elegantie en subtiliteit. Aron Raams doet met zijn metalig gitaargeluid denken aan eclectische Bill Frisell-vertolkingen van Americana en folk jazz. Zijn samenspel met Eric van der Westen aardt aanvankelijk in begeleiding van de een naar de ander en omgekeerd. Maar al snel groeit er een symbiose en draagt de contrabas evenzeer aan de melodie bij als de gitaar.
Eric van der Westen liet hier – en later bij het Classic Quintet – nog eens horen hoe melodieus hij de contrabas kan laten klinken. Zijn spel is gegrondvest op blues, hij spreidt noot voor noot op een bedje ervan. Die aanpak werkt begeesterend, elke noot krijgt een enorme zeggingskracht, overgaand op die van Aron Raams. Het begrip tijd werd ondergeschikt aan het spel van de twee, veeleer ook omdat Eric van der Westen in dezelfde instrumentale liedjeszanger transformeerde als zijn kompaan Aron.
Het 32e Stranger Than Paranoia-festival, dat ook twee avonden telde in het Amsterdamse Bimhuis, was van hoog gehalte. De programmering kon het af zonder grote namen, terwijl op de laatste avond werd bewezen dat musici uit de directe omgeving van programmeur Paul van Kemenade met het grootste gemak huizenhoog enthousiasme kunnen opwekken. Het festival is nu ten einde, maar de deur is niet helemaal gesloten. Mocht er de komende twee jaren ergens geld vandaan komen, dan zal stichter, organisator en programmeur Van Kemenade er nogmaals zijn schouders onder zetten Maar zoals het altijd gaat met geld voor kunst en cultuur: reken nergens op.
RINUS VAN DER HEIJDEN
Foto’s TOM BEETZ
STRANGER THAN PARANOIA
Paradox Tilburg, 24 december ’24
Trio Houdoe en Bedankt
Paul van Kemenade – altsaxofoon
Niko Langenhuijsen – piano en contrabas
Jan Wirken – slagwerk
Duo Kristina Fuchs & Jeroen van Vliet
Kristina Fuchs – zang en elektronica
Jeroen van Vliet – piano
Duo Eric van der Westen & Aron Raams
Aron Raams – gitaar
Eric van der Westen – contrabas
Paul van Kemenade Classic Quintet
Paul van Kemenade – altsaxofoon
Louk Boudesteijn – trombone
Jeroen van Vliet – piano
Eric van der Westen – contrabas
Pieter Bast – slagwerk
Paul van Kemenade: al 20 jaar hetzelfde trucje, zichzelf programmeren en reclame kopen om de aandacht vast te houden. Een strategie die even slim als voorspelbaar blijft. Kerspakket is weer binnen.