ZeelandJazz, de eerste victorie begint in Porgy en Bess

De start voor  ZeelandJazz 2018 is weer gegeven. Dat gebeurde in Terneuzen. Het betreft de derde editie van een relatief jong festival. Althans dat zou je denken. Eigenlijk zijn het twee festivals die verdeeld zijn over twee weekenden en twee Zeeuwse steden. Ze hebben echter één bestuur. Verder twee eilanden, twee vrijwilligersorganisaties met een afzonderlijke historie, achtergrond en doelgroep. De fysieke scheiding van de twee festivallocaties door een toltunnel onder een drukke waterweg naar Antwerpen door, vormt een echte barrière. Het bescheiden sponsorschap van de N.V. Westerscheldetunnel doet daar weinig aan af.

Terneuzen kent een rijke jazzhistorie en de festivalervaringen gaan terug naar eind jaren zestig van de vorige eeuw. De kleurrijke grondlegger van Porgy en Bess, Frank Koulen startte daar één van de eerste jazzfestivals van Nederland. Wat toen prikkelend en vernieuwend was, is dat natuurlijk al lang niet meer. En toch is naast kwaliteit de traditie meer aan Porgy en Bess blijven kleven dan de vernieuwingsdrang. Het feit dat Zeeuws-Vlaanderen in het lijstje van meest vergrijzende gebieden in Nederland staat, helpt daar natuurlijk ook niet bij.

Het Coming Home Project (kom tuus projekt) is als openingsact op beide onderdelen een verbindende factor. Het gaat hier om een gelegenheidsformatie met jaarlijks een andere bandleider en wisselende samenstelling van muzikanten met Zeeuwse sporen. Een kwintet in dit geval dat dus tweemalig het publiek mag opwarmen voor het festivalweekend. Sopraan- en altsaxofoniste Stephanie Francke is bandleider en met Jasper van Damme op wisselend sopraan-, alt en tenorsax vormt zij het Zeeuwse front van de formatie. De ritmesectie bestaat uit drummer Friso van Wijck, Clemens van der Feen op akoestische bas en op piano Jeroen van Vliet uit Tilburg. Maar gelet op zijn verdienste als componist van de Zeeland Suite II, is deze laatste van harte welkom in de band.

WISKUNDIG

En met de wiskundige verdeling van vijf bandleden, twee composities en een middag repeteren krijgt het publiek een speellijst van tien nummers voorgeschoteld. Waterworks uit de nieuwe Zeeland Suite opent met de inmiddels bekende pianoklanken van Jeroen van Vliet. Oorspronkelijk geschreven voor een septet; schrap ruwweg de klarinet- en gitaarpartij en de sterke compositie van Van Vliet blijft prima overeind. Francke waarschuwt dat er een behoorlijke diversiteit zal worden gepresenteerd. De werken van Friso van Wijck steken daarbij op een aangename manier af bij de andere liedjes. De titel van Van Wijcks Round Square, tevens de eerste wereldpremière deze avond, illustreert de hoekige ronde lijnen in de muziek met talloze tempowisselingen en verrassende wendingen.

De heldere titel 0ihdfgb, zo maar spontaan van Jasper van Damme’s toetsenbord gerold, is toegankelijk en melodieus. De beide saxofonisten gebruiken in alle mogelijke combinaties hun instrumenten. Francke’s schilderachtige en beeldende Beachcabin, over een strandhuisje in Zoutelande, geeft ook het Zeeuwse karakter van de band extra inhoud. Met het door Japanse inspiratiebronnen ontstane Two Moons kiest ze misschien wel voor een voor haar bekend nummer, maar ze onderstreept een vrouw van de wereld te zijn. Het nummer KHJWFG ook uit Van Damme’s koker beëindigt de set complex met achtste maatsoorten, sprongetjes en snelle stukjes. Een reprise van dit concert is te horen op het festival in Middelburg.

Wat is de rode draad van de eerste avond? Power to the women? Of rietgrieten? Tini Thomsen, aus Hamburg, laat er geen misverstand over bestaan met MaxSax! Haar band heeft bestaansrecht en is die ‘Sahne auf dem Torte’ van een festivalavond. Meesterdrummer Joost Kroon heeft de precisie van een atoomklok en samen met de stuwende Mark Haanstra op zijn viersnarige Fender-basgitaar zorgen zij voor een solide basis inclusief alle krullen en versiersels. In de frontlinie de in Nederland relatief onbekende wonderboy Nigel Hitchcock op altsaxofoon. Hij speelt saxofoon vanaf zijn achtste en op zijn elfde speelde hij al in het Engelse National Youth Jazz Orchestra en verder heeft hij een indrukwekkende staat van dienst. Hij toerde bijvoorbeeld met Mark Knopfler van Dire Straits, deed klassiek, pop, commerciële opdrachten, heeft zijn eigen platenlabel Eight Inch Clock, een anagram en de maat van zijn KLOK.  En hij speelt ook jazz ja; hij bewondert Michael Brecker en nu op zijn 47e maakt hij muzikaal plezier met Tini Thomsen.

VETTE BARITONKLANKEN

Zijn altsaxklanken transformeren de bombastische vette baritonklanken naar een driedimensionaal beeld en maken het MaxSax-geluid transparanter. En dan staat er verder nog de Amerikaanse muzikant Tom Trapp met zijn gitaar te imponeren op het podium. Zijn solo’s zijn niet mis te verstane muzikale explosies waar alle aandacht naar toe mag gaan. En in welk jazzvakje je de muziek van MaxSax wilt rubriceren; boeien doet het absoluut. Tini Thomsen spreekt muzikaal energieke, klare taal. Ze ziet ook wel de nadelen van haar veel te zwaar instrument, maar de voordelen hebben de absolute meerderheid. Er zijn plannen om een (alweer derde) cd uit te brengen, dus het concert zit vol premières.

De in het publiek aanwezige Terneuzense baritonman Jan Menu werd met een serieuze transformatie van zijn Pappie loop toch niet zo snel uit zijn Dutch Songbook geconfronteerd. De song was omgedoopt tot There Is Even A Christ In You en had gospelachtige elementen meegekregen, maar klonk absoluut minder braaf. Verrassende muziek niet alleen voor het publiek, maar ook Tini Thomsen liet zichzelf herhaaldelijk verrassen door het gebruik van haar loopstation, waarbij timing erg bepalend is voor het effect.

Op het hele festival bleef de saxofoon prominent in beeld. Bij het Ramón Valle Trio op de tweede dag was dat weliswaar niet vanaf de eerste noten, maar tenorsaxofonist Rick Margitza was als gast meegekomen en mocht de muziek van het trio wat verder inkleuren. Valle is al jaren een regelmatig terugkerende gast in Terneuzen. En in Porgy en Bess geldt het motto ‘bekend maakt bemind’, dus hij kon nog eens terugkomen. Hij mocht de onlangs uitvoerig gereviseerde oude Steinwayvleugel flink onder handen nemen en stelde niet teleur. Hij overdonderde met zijn explosieve manier van spelen in een mix van stijlen. Toch waren er ook ingetogen momenten en tijd voor bezinning en natuurlijk ook humor.

VERLIEFD

In een mix van talen weet Ramón Valle zijn toehoorders op een innemende manier in te pakken. Hij bekende dat hij nog steeds verliefd is op Mamita yo te Quero en hij nam ons mee naar zijn grote familie en vertelde met veel respect over zijn onlangs overleden moeder. Hij had aan haar een vrolijke en dansbare chachacha gewijd. De in Hamburg woonachtige Cubaanse contrabassist Omar Rodriguez Calvo, die ook als lid van het Tingvall Trio furore maakte, is al vele jaren lid van het Valle Trio en spreekt dezelfde muzikale taal. Drummer Jamie Peet mag zich met zijn 27 jaar eveneens al enige tijd vast triolid noemen. Het is een plezier om hem bezig te zien en horen. Achter de drumkit is hij strak, hard, wendbaar en meedogenloos en als sideman multi-inzetbaar en bovendien veel gevraagd. Het gezelschap wist het Terneuzense publiek van begin tot eind te boeien. Een toegift met zang via vocoder en gespeeld op de Roland was de beloning.

And now something totally different, moeten de mensen van ZeelandJazz gedacht hebben door na het Ramón Valle Trio De Raad van Toezicht op het podium te zetten als afsluiter van de wilde zaterdagavond voor de jeugd van tegenwoordig. De elf man sterke Raad (ze waren niet helemaal compleet) paste met alle instrumenten, apparatuur, randapparatuur, versterkers en monitoren prima op het podium. Alleen, de band die met een eigen geluidsman naar Terneuzen was afgereisd, kreeg het geluid niet klein. De muziek stuiterde als een grote massieve rubberen bal en de nuances van keyboards en blazers werden opgeslokt door baslijnen en dubbele drums. Opvallend genoeg bleef het overwegend oudere publiek gewoon rustig op de stoelen zitten.

En de muziek die werd gespeeld was (op gepaste afstand) ook zeker de moeite waard. Het nog jonge Duits/Nederlandse collectief uit Arnhem, met de Zeeuws-Vlaamse altsaxofonist Yoran Aarssen in de gelederen, heeft inmiddels één cd uit en is op Voordekunst aan het crowdfunden voor een in juli op te nemen tweede plaat. Ze halen inspiratie uit muziek van onder meer  Snarky Puppy en Weather Report, wat ook goed past bij de wat ongebruikelijke bezetting van tweemaal drums, tweemaal bas, tweemaal gitaar en tweemaal toetsen (wat op onderdelen in Terneuzen wat afweek). En ook uit films van onder andere Quentin Tarantino werden muzikale ideeën gehaald zoals het nummer Wolfe. Van het nieuw op te nemen album werd onder meer Solarium gespeeld. Een stevig concert en het bleef nog lang fluiten in de onbeschermde oren in Terneuzen.

MARTIN FONDSE

Op de slotzondagmiddag beet het Martin Fondse Orchestra het spits af met hoogtepunten die werden gegrasduind uit de jazzgeschiedenis van Martin Fondse. “En dat zijn er veel”, waarschuwde de Buma Boy Edgar Prijswinnaar ons. Hij wisselde af met een aantal inspiratiebronnen zoals zijn suite Card Games. Het eerste deel van de suite met speelkaarten uit de hartenreeks ontstond toen hij met een zieke vriend afsprak dat hij er voor hem zou zijn. De vriend mocht hem door het retourneren van een kaart telkens een opdracht voor een compositie geven. Dat klinkt redelijk abstract, maar zo werd elke kaart een metafoor voor het leven en kreeg hij bijzondere muzikale betekenis. Zo kwamen Harten Twee voorbij met een letterlijk adembenemende klarinetsolo (met circular breathing) van Claudio Puntin en Harten Vijf, een uitzichtloze kaart zonder bijzondere betekenis en resulterend in wanhoop en nutteloosheid, aldus de componist.

Martin Fondse kan inderdaad putten uit een uitgebreid oeuvre met veel gedenkwaardige pareltjes. Paraiso is een stuk dat volgens hem qua donkerheid goed aansluit bij het voorgaande nummer. Het nummer is geïnspireerd op de kleurrijke naam van een metrostation in Sao Paulo. Ook Gloria is een nummer uit die bron; een metrostation in Rio de Janeiro en ook een prachtige compositie met een dito instrumentatie. En de uitvoering daarvan en een opsomming en vermelding van de bezetting van het ensemble mag uiteraard niet achterwege blijven: Martin Fondse speelt piano, vibrandoneon en is bandleider. Dan zijn er twee blazers, Mete Erker op saxofoons en Claudio Puntin op klarinet en “possible and impossible sounds”. Er zijn twee haarscherp en loepzuiver zingende zangeressen, Sanne Rambags en Anna Serierse, met als instrument de menselijke stem. Beiden kregen een feature in respectievelijk Walking Across The Atlantic en het door Remy van Kesteren van tekst voorziene Tomorrow Eyes. Ook werd er gestreken en geplukt door Annie Tangberg en Jörg Brinkmann op cello en Eric van der Westen op de akoestische bas. Mark Schilders speelde drums, percussie en elektronica en verving de geblesseerde Dirk Peter Kölsch. Het bijna vaste tiende lid van het ensemble is Chris Weeda die garant stond voor een evenwichtig geluid in de zaal. Martin Fondse wilde dit vroege zondagmiddagconcert graag afsluiten met een psalm; Karavanserai.

TUTU PUOANE

The Joni Mitchell Project van de Zuid-Afrikaanse in Antwerpen woonachtige Tutu Puoane liet in 2017 al een onuitwisbare indruk achter in Terneuzen. Het concert toen met ‘invallers’ Nikolas Kummert (tenorsax) en Guus Bakker (contrabas) was zo verpletterend dat ZeelandJazz het aandurfde ze nog eens te vragen. Dat bleek geen verkeerde keuze! Tutu Puoane heeft een kristalheldere stem met een mooi bereik en een prachtige timing. De Canadese Joni Mitchell wordt niet zomaar door Puoane gecoverd, maar ze doet echt iets met haar muziek en poëzie. Ze legt er een laag over, geeft het iets heel persoonlijks en maakt alles nog betekenisvoller. Ze raakt en komt diep bij je binnen. Ditmaal stond ze met haar authentieke kwintet in de originele bezetting op het podium met natuurlijk Ewout Pierreux op de piano, Jasper van Hulten op drums, Tineke Postma op afwisselend sopraan- en altsaxofoon. Clemens van der Feen, die bijna artist in residence was want elke dag aanwezig, speelde op contrabas en een nummer op akoestische gitaar in duo met Tutu Puoane.

Teksten als ‘I wish I had a river I could skate away on…..’ uit River klonken sprankelend en helder, maar ook geloofwaardig, overtuigend en inlevend uit haar mond. Samen met de band en een prachtige frasering subtiel, natuurlijk en zonder overbodige frutsels ingekleurd door Tineke Postma’s altsax klopte alles. “Mooier gaat dit nooit meer worden”, fluisterde een ware Joni Mitchell-kenner en echte muziekliefhebber me in het oor. De uitvoering van haar Project, soms met een mondje Xhosa erbij, liet niemand onberoerd. En bij de vertolking van de Charles Mingus jazz-standard Goodbye Pork Pie Hat waar later door Joni Mitchell een pakkende tekst over racisme en discriminatie aan werd toegevoegd, kon niet iedereen de ogen drooghouden. Het Tutu Puoane Quintet hield de spanningsboog vast tot de allerlaatste klank. En toen werd het eventjes heel stil.

TIJDEN VAN VROEGER

Het festival van nu is niet meer zoals het festival van vroeger was. Die tijden van vroeger komen niet meer terug. Dat heel Terneuzen bruiste tijdens het festival, dat toen nog Scheldejazz heette, gaat niet meer gebeuren. En dat half Terneuzen tijdens het festival in Porgy en Bess aan de bar komt staan kletsen is ook niet meer waarschijnlijk. Het grote jazzpubliek is er kennelijk niet meer. Allerlei andere gratis jazzactiviteiten in kroegen en op pleintjes op zaterdag werken daar ook niet aan mee. En dat op zondag een groot evenement als Ride for the Roses samenvalt met ZeelandJazz is dikke pech. Dat de gehaalde publieksaantallen misschien wat tegenvielen valt in ieder geval niet te wijten aan de kwaliteit van het gebodene. Of het voor iedereen avontuurlijk genoeg was, weet je nooit, maar de muziek was dik in orde. Jammer dat veel mensen dit gemist hebben!

Tekst en foto’s ELLA EN EDDY WESTVEER

ZeelandJazz wordt voortgezet op 15, 16 en 17 juni in Middelburg.

ZeelandJazz 2018
Porgy en Bess Terneuzen, 8, 9 en 10 juni ‘18

 Optredens vanZeelandJazz Orkest o.l.v. Stephanie Francke, Tini Thomsen’s MaxSax, Ramón Valle Trio met Rick Margitza, De Raad van Toezicht, Tutu Puoane, Martin Fondse Orchestra Buma Boy Edgar Prize Tour.

www.zeelandjazz.nl