Als je vrienden hebt, nodig je die af te toe uit. Het Nederlands Jazz Archief heeft veel vrienden. De vijftienhonderd jazzliefhebbers die geabonneerd zijn op Jazz Bulletin, het laatste Nederlandse jazzmagazine dat nog in druk verschijnt, zijn allemaal vrienden van het Nederlands Jazz Archief. Van wie een groot aantal naar het studiocomplex Heuvellaan Hilversum was gekomen om elkaar weer eens te zien en te spreken, en vooral om samen te genieten van muziek en video’s, en om te worden bijgepraat over de recente en toekomstige activiteiten van het Jazz Archief.
Studio 8, ooit de vaste repetitiestudio van het Metropole Orkest met Dolf van der Linden en Rogier van Otterloo, liep vol met liefhebbers die de jazz van zestig jaar geleden nog door de aderen voelden stromen, maar ook de iets jongere generatie liet zich niet onbetuigd. De vraag was wel waar de jongste generatie bleef, een generatie die juist zo sterk is vertegenwoordigd in de jazzscene van nu.
Bestuursvoorzitter Anton Kok liet in zijn welkomstwoord meteen zien en horen waar het om gaat. Een recent uit de krochten van het archief opgedoken Nederlands filmpje van pianist Bill Evans, liet meteen het belang van het archief zien.
Het archief was ook onmisbaar voor filmmakers Rinske Bosch en Annelies Kruk die een indrukwekkende film maakten over dichteres, zangeres en basgitarist Henny Vonk. Henny Vonk, een grote naam in de jazz van de jaren zeventig en tachtig woont tegenwoordig in verpleeghuis Hogewey in Weesp. Rinske Bosch liet een aantal fragmenten uit haar film zien die Vonk in haar beperkte wereld toonde, die grotendeels aan haar voorbij gaat. Maar ze lieten ook zien dat Vonk nog steeds een verbazende muzikaliteit bezit, waarmee zij haar dementie opzij schuift zodra ze haar basgitaar in haar handen heeft en met de Odensejazzband voor musici met een geheugenprobleem muziek maakt.
Zangeres Milly Scott, bijna 92 jaar, slecht ter been maar nog kraakhelder, had helemaal niet zo’n grote naam in de jazzscene. Ze stond meer bekend als een actrice van Surinaamse afkomst. Geen enkele elpee stond op haar naam. Frank Jochemsen, onderzoeker en producer bij het archief, kreeg een enkele opname in handen en ontdekte hoe onterecht dat was. Hij vertelde over zijn zoektocht naar audiomateriaal om een album uit te kunnen brengen. Met geluk en doorzettingsvermogen lukte het om vast te leggen dat Milly Scott in haar tijd tot de grote Nederlandse jazzzangeressen behoorde. Milly kreeg het eerste exemplaar van haar eerste lp in handen en liet daarbij blijken dat ze haar relativiteitsvermogen niet had verloren.
Er waren meer grote projecten waarbij het archief een belangrijke rol had gespeeld. Journalist Erik van den Berg vertelde dat hij zestien jaar geleden begonnen was met een biografie over pianist Misha Mengelberg. Toen nog alleen in zijn hoofd, omdat hij het pas durfde op te pakken toen Misha in 2017 overleed. Tien jaar en tachtig interviews verder zal zijn boek over niet eerder bekende facetten van Mengelberg in 2027 verschijnen.
Een tipje van de sluier werd opgelicht met het verhaal aan wie Mengelberg zijn doorbraak had te danken. Dat was pianist Pim Jacobs die tegen de heersende mening van de jazzscene en van zijn mede-juryleden hém uitkoos als winnaar van het Loosdrecht Jazzconcours van 1959. Omdat Pim hem de meest verrassende en originele muzikant vond. Ook het feit dat Mengelberg de componist was van de pophit Anatole van zangeres Shirley (Zwerus), die overigens geen hit werd, zal bij weinigen bekend zijn.
Journalist en Jazz-Bulletinhoofdredacteur Jeroen de Valk presenteerde zijn boek Jazz in de schaduw met de ondertitel 15 onderbelichte musici, waarin Amerikaanse en Nederlandse jazzmusici werden geportretteerd. Met musici waar ik soms niet eerder van had gehoord, en andere die nooit in de spotlights hadden gestaan en spoorloos waren verdwenen. Ook dat gaf een mooi inzicht hoe het archief een onmisbare rol kan spelen. Net zoals bij de serie Jazzportretten die regisseur Jan Kelder voor het archief in samenwerking met de NTR en NPO 2 Extra eerder maakte, en de nieuwe portretten die hij binnenkort gaat maken, waarin de Nederlandse jazzgeschiedenis wordt verteld door de musici zelf.
Het meest chaotische en onbedoeld grappigste onderdeel was een jazzquiz van journalist Bert Vuijsje, wat een nachtmerrie voor elke archivaris werd. Dat het om Nederlandse musici ging, was men even vergeten om van te voren te vertellen, zodat zangeres Rita Reys door de deelnemers als Ella Fitzgerald of Sarah Vaughn herkend werd. Het werd slapstick toen de deelnemers, die een nummer hadden gekregen, in willekeurige volgorde gingen zitten, waardoor ‘notaris’ Erik Zevenhuizen de behaalde punten bij de verkeerde deelnemers opschreef. De deelnemers liepen daarna ongecoördineerd door elkaar heen om een andere plaats te zoeken, en gingen met elkaar de papieren voor de antwoorden ruilen.
Voor de heldere orde moesten we toch bij de musici zijn. Bulletin-eindredacteur en tenorsaxofonist Tom Beek had zijn trio met gitarist Maurice Rugebregt en bassist Jasper Somsen meegebracht. Hij opende met een compositie van Sandy Mosse, een van de vijftien onderbelichte musici, en speelde een set die de goedkeuring van alle vrienden kon wegdragen.
Dat gold ook voor drummer Pierre Courbois die een lange drumsolo zou geven. “Ik doe dat bijna nooit”, zei Courbois. “En het kan eigenlijk ook niet, want ik heb minstens vier nummers nodig om in te spelen.” Om dat een beetje voor elkaar te krijgen trommelde Courbois tijdens de voorafgaande uitreiking van de Archief-lp Trouble in mind aan Milly Scott, met zijn drumstokken op zijn knieën. Het moet tóch iets hebben geholpen want zijn solo begon rustig en simpel maar werd steeds heftiger en complexer, tot die uitmondde in een van de hoogtepunten van een leuke Vriendendag.
Tekst en foto’s TOM BEETZ
Vriendendag Nederlands Jazz Archief
Gebouw Heuvellaan, Hilversum, 26 oktober 2025
